A mund të kundërshtojnë Shtetet e Bashkuara presionin në rritje të Kinës në Tajvan?

Shkruan:  Dr Richard Rousseau*

Ndërsa tensionet ushtarake midis Kinës dhe Tajvanit rishfaqen, është jetike të kuptojmë strategjinë afatgjatë të Kinës – dhe çfarë do të thotë ajo për Tajvanin dhe Shtetet e Bashkuara.

Të premten, 1 tetor, Pekini lëshoi 38 avionë luftarakë në Zonën e Identifikimit të Mbrojtjes Ajrore të Tajvanit (ADIZ), e ndjekur nga 39 të tjerë të shtunën, 16 të dielën dhe 52 të hënën, 4 tetor, për një total prej 145 avionësh në katër ditë. Frekuenca e ndërhyrjeve në hapësirën ajrore të Tajvanit (zyrtarisht Republika e Kinës ose ROC) vazhdon të rritet. Në të njëjtën kohë, paralajmërimet nga Ministria e Punëve të Jashtme të Republikës Popullore të Kinës janë gjithnjë e më të ashpra. “Parimi i një Kine është themeli politik i marrëdhënieve kino-amerikane”, tha zëdhënësi i Ministrisë së Jashtme të Kinës, Zhao Lijian, më 1 tetor në një konferencë të përditshme të lajmeve.

Në mesin e tetorit, Shtetet e Bashkuara dhe Kanadaja dërguan një anije luftarake në ngushticën e Tajvanit, një trup ujor afërsisht 180 kilometra i gjerë që ndan Tajvanin nga Kina kontinentale. Ushtria kineze e kritikoi këtë veprim, duke thënë se Kanadaja dhe SHBA -ja “po kërcënonin seriozisht paqen dhe stabilitetin”. Kjo ishte si reagim ndaj presionit të shtuar ushtarak kinez ndaj Tajvanit, të cilin Republika Popullore e Kinës e konsideron si një provincë rebele kineze. Nga ana tjetër, kjo përpjekje e tërbuar ushtarake e Kinës në fillim të tetorit, është në përgjigje të një politike gjeostrategjike të SHBA-së, që po shfaqet ngadalë por me siguri në Azinë Jugore dhe Lindore, përmes forcimit të lidhjeve me aleatë të besueshëm.

Koha po ikën për Kinën, e cila e di se edhe me një marinë të fortë, ajo nuk do të jetë në gjendje të luftojë superfuqinë amerikane pasi forcat detare të SHBA të ridislokohen në rajon. Ndërsa sektori industrial kinez mund të prodhojë në masë luftanije të të gjitha formave dhe madhësive, nuk mund të thuhet e njëjta gjë për trupat, trajnimi i të cilave kërkon kohë dhe është i vështirë. Për më tepër, krijimi i një marine duke pas për bazë traditn vetanake, kërkon që Kina të zbulojë gjithçka vetë, pa përfitimin e traditave apo miqve të vërtetë.

Nëse Kina nuk është ende gati për një luftë me Shtetet e Bashkuara, as Shtetet e Bashkuara nuk janë. Presidenti Biden po zbaton axhendën strumbullare të Presidentit Obama ndërsa paraqitet si mbrojtës i Konventës së OKB -së mbi Ligjin e Detit (UNCLOS). Për të frenuar mashtruesin kinez, ai po krijon një rrjet partnerësh dhe mbështetësish vendas. Këto të fundit ndajnë vlerat demokratike me SHBA-në, por më e rëndësishmja, kapacitetin për të përdorur armatim të pajtueshëm me atë të SHBA-së, duke i lejuar ata të ndajnë logjistikën optimale të betejës. Japonia, Koreja e Jugut, Mbretëria e Bashkuar dhe Australia së shpejti do të marrin sisteme ushtarake të sofistikuara teknologjikisht nga Shtetet e Bashkuara, duke përfshirë sistemin luftarak Aegis, aeroplanët patrullues detar me shumë misione P-8A Poseidon dhe avionët luftarakë të gjeneratës së pestë F-35 . Ky i fundit mund të transportohet lehtësisht nga aeroplanmbajtëset amerikane.

Me shumë mundësi, si përgjigje ndaj vendosmërisë së Kinës ndaj Tajvanit dhe shteteve të tjera aziatike, një front anglo-saksone i udhëhequr nga SHBA-ja  kundër Kinës po merr formë. Më 15 tetor, presidenti i SHBA, Joe Biden, kryeministri britanik Boris Johnson dhe homologu i tij australian Scott Morrison, patën një video-konferencë për të nënshkruar një “traktat të sigurisë Indo-Paqësorit”, i njohur si AUKUS. Traktati përfshin, ndër të tjera, miliarda dollarë në prodhimin e nëndetëseve bërthamore. Sipas Presidentit Biden, qëllimi i kësaj aleance është “të sigurojë paqe dhe stabilitet afatgjatë në Indo-Paqësorin”. Ndërsa republikanët amerikanë e konsiderojnë atë si një “mesazh fuqie” për diktaturën e ringjallur të Pekinit, Johnson këmbëngul se pakti nuk synon Kinën. Sidoqoftë, Pekini e sulmoi atë, duke thënë se reflektonte “mentalitetin e Luftës së Ftohtë”. Krijimi i AUKUS lejon formimin e një bërthame qendrore të vendeve rreth të cilave, vende të tjera, si India, Japonia dhe ndoshta Koreja e Jugut, mund të mblidhen. Megjithatë, krijimi i një aleance të fuqishme kërkon kohë dhe shumë burime financiare dhe logjistike, të cilat SHBA-së dhe aleatëve të saj ka shumë të ngjarë t’i mungojnë pasi të ketë kaluar kriza Covid-19.

As Kina dhe as Shtetet e Bashkuara, së bashku me aleatët dhe partnerët e tyre, nuk duan të përfshihen në një përballje masive. Megjithatë, presidenti Xi Jinping mund të tundohet, për arsye politike të brendshme, të përdorë ndjenjat nacionaliste të kombit të tij për të larguar vëmendjen nga sfidat ekonomike dhe shëndetësore të vendit. Edhe pse urdhrat e fundit për dërgimin e armatimit specifik nga SHBA-ja kanë përforcuar mbrojtjen e Tajvanit, Kina mund të joshet të nisë një sulm në shkallë të gjerë në ishull për të kapur Taipein-in jashtë roje.

Operacionet ajrore të kryera nga forcat detare dhe ajrore kineze ishin ngjarje pararendëse që lejojnë Pekinin të vlerësojë aftësitë mbrojtëse të Tajvanit. Duke përdorur një numër të madh avionësh të të gjitha llojeve në të njëjtën kohë, kinezët po testojnë kohën e reagimit të mbrojtjes së Tajvanit, duke ndjekur radarët e kontrollit të zjarrit dhe mbikëqyrjes, dhe sistemet elektro-optike. Strategjia e Kinës është të mbajë kërcënimin, të vazhdojë atë për aq kohë sa të jetë e mundur, në mënyrë që ta frikësojë Taipein dhe ta shtyjë atë të veprojë në një mënyrë të palogjikshme, e për rrjedhoj do të rriste avantazhin e Kinës. Qëllimi përfundimtar i presidentit kinez Xi Jinping për të rimëkëmbur Tajvanin është i lidhur pazgjidhshmërisht me një program kombëtar përtëritjeje, të njohur si “ëndrra e Kinës”. Presidenti Xi ka vendosur një objektiv për të realizuar ëndrrën e Kinës deri në vitin 2049, por ai dëshiron “progres solid dhe të prekshëm” drejt përtëritjes kombëtare deri në vitin 2035. Koha është në anën e Kinës në mosmarrëveshjen e saj me Tajvanin. Nëse trajektorja aktuale e ndryshimit të fuqisë ekonomike dhe ushtarake vazhdon, kjo do të jetë një rrugëdalje për Kinën e arritshme për një dekadë.

A duhet të presim që Tajvani të deklarojë një sulm të afërt gjatë këtyre operacioneve me intensitet të lartë?

Mundësia e një aksidenti rritet ndërsa numri i operacioneve ushtarake është në rritje. Një pilot ose operator i sistemit të armëve mbrojtëse të Tajvanit, duke llogaritur gabimisht kërcënimin, mund të rezultojë në humbjen e një avioni kinez. Një incident i tillë do t’i jepte Presidentit Xi Jinping justifikimin për të ndërhyrë. Nuk është shumë makiaveliste të supozohet se ai e kërkon këtë për të justifikuar një sulm ushtarak të befasishëm në shkallë të gjerë që mund të kryhet shpejt dhe të shpallet i suksesshëm?

Edhe nëse traktatet që rregullojnë marrëdhëniet Uashington-Taipei nuk përfshijnë një klauzolë të ndërhyrjes automatike në rastin e armiqësive, strategjia e Kinës është gjithmonë në rrezik. Akti i Marrëdhënieve me Tajvanin, i cili hyri në fuqi më 10 prill 1979, zëvendësoi Traktatin e Mbrojtjes së ndërsjellë të nënshkruar më 3 mars 1955, nga Shtetet e Bashkuara dhe Republika e Kinës (Tajvan). Ai zyrtarizon aleancën SHBA-Tajvan dhe kufizon mbështetjen ushtarake të SHBA-së vetëm për armët mbrojtëse. Në të dy traktatet, emri “Tajvan” i referohet si ishullit kryesor të Tajvanit ashtu edhe ishujve Pescadores, një arkipelag me 90 ishuj dhe ishuj në ngushticën e Tajvanit. Ishujt ose arkipelagët e tjerë të sunduar nga Republika e Kinës nuk përmenden në traktat, duke përfshirë Jinmen, Matsu, Ishujt Wuqiu, Pratas dhe Taiping.

Më 27 mars 2020, Presidenti Trump nënshkroi Aktin e Iniciativës Ndërkombëtare për Mbrojtjen dhe Përmirësimin e Aleatëve të Tajvanit (TAIPEI), i cili autorizon SHBA-në të rrisë mbështetjen ekonomike, diplomatike dhe ushtarake për vendet që përmirësojnë marrëdhëniet e tyre me Tajvanin duke ulur mbështetjen për ato që nuk e bëjnë këtë. Në tetor të të njëjtit vit, Departamenti i Shtetit i SHBA-së sanksionoi shitjen e deri 400 raketave anti-anije, Harpoon , të prodhuara nga Boeing dhe 100 Sistemet e Mbrojtjes Bregdetare RGM-84L-4 Harpoon, shto këtu edhe pajisjet përkatëse për një kosto të vlerësuar prej 2.4 miliardë dollarë.

Në rast të një pushtimi kinez, fakti që asnjë ushtri amerikane nuk është e vendosur zyrtarisht në ishullin e Tajvanit, përfitojnë SHBA -të. Nuk do të ketë pjesëmarrje të drejtpërdrejtë të ushtarëve amerikanë, marinarëve ose fluturakeve amerikane në konflikt, duke e lënë komandën amerikane të lirë të ndërhyjë nëse e sheh të nevojshme.

Një skenar i mundshëm do të ishte që Uashingtoni të nisë një sulm të largët ndaj instalimeve ushtarake kineze të vendosura përtej kufijve të saj kombëtarë, siç njihet nga OKB-ja, humbja e të cilave do të kishte pasoja shkatërruese ekonomike për Kinën. Sulmet ushtarake kirurgjikale në ishujt e sapondërtuar të Shkëmbit të keq, Subi Reef, Fiery Cross Reef dhe Cuarteron Reef, do ta linin Pekinin të paaftë për të zgjidhur “dilemën e Malacca”, dmth, bllokimin e flukseve jetike tregtare në ekonominë e Kinës të shkaktuar nga mbyllja e të ngushticës së Malakës. Në pak më shumë se dy vjet, Kina ka ndërtuar më shumë se 3000 hektarë tokë artificiale në Detin e Kinës Jugore dhe që atëherë ato sipërfaqe të reja tokësore  janë bërë vende për projekte të infrastrukturës civile dhe ushtarake. Flota e saj detare (milicia, roja bregdetare dhe marina) do të luftonin për të mposhtur Tajvanin në planin afatgjatë, nëse atij i mungojnë bazat dhe, rrjedhimisht, logjistika.   [Përkthyes: ISHGJ]

*  Richard Rousseau, Ph.D., është ekspert i marrëdhënieve ndërkombëtare. Ai ishte më parë profesor dhe drejtues i departamenteve të shkencave politike në universitete gjithandej në Kanada, Gjeorgji, Kazakistan, Azerbajxhan dhe Emiratet e Bashkuara Arabe. Interesat e tij kërkimore përfshijnë ish-Bashkimin Sovjetik, sigurinë ndërkombëtare, ekonominë politike ndërkombëtare dhe globalizimin. Ka të publikuar rreth  800 libra, kapituj librash në revista akademike dhe artikuj shkencorë. Dr. Rousseau, ka marrë pjesë me kumtesat e tij në një serë konferencash me karakter ndërkombëtar dhe ka publikuar gjithashtu analiza në gazeta të ndryshme  mbi një sërë çështjesh ndërkombëtare, duke përfshirë ndër të tjera,  Fondacionin Jamestown (Uashington, DC), Global Brief, World Çështjet në Shekullin 21 (Kanada), Politika e Jashtme në Fokus (Uashington, DC), Demokracia e Hapur (MB), Harvard International Review, Diplomatic Courier (Washington, CD), Foreign Policy Journal (SHBA), Europe’s World (Bruksel), Revista Reflektimi Politik (Londër), Qendra për Studime të Sigurisë (CSS, Cyrih), Rishikimi i Eurasia, Azia Globale (Koreja e Jugut), Rishikimi i Uashingtonit për Çështjet Turke dhe Eurasiane, Journal of Turkish Weekly (Ankara), The Georgian Times (Tbilisi) .