A sinjalizuan zgjedhjet e Serbisë për një anim të mëtejshëm djathtas?

A sinjalizuan zgjedhjet e Serbisë për një anim të mëtejshëm djathtas?

Presidenti i Serbisë dhe të tjerë thonë se vendi është anuar “dramatikisht” djathtas pas zgjedhjeve të prillit. BIRN ka hedhur një vështrim nëse është vërtet kështu dhe kush mund të përfitojë nga një perceptim i tillë.

Nga Sasa Dragojlo

Duke dalë në skenë të dielën mbrëma, Aleksandar Vuçiç nuk pretendoi fitoren për veten dhe Partinë e tij Progresive në zgjedhjet presidenciale dhe parlamentare të Serbisë. Ai pranoi gjithashtu paraqitjen në dukje të fortë të tre pretendentëve të tjerë në votimin parlamentar – partisë së djathtë Dveri dhe aleancës NADA dhe ekstremit të djathtë Zavetnici, ose Oathkeepers.

“Ndikimi i krizës ukrainase në rezultatet e zgjedhjeve është i madh,” tha ai. “Serbia ka lëvizur në mënyrë dramatike në të djathtë.”

Vuçiç nuk ishte i vetmi që u godit nga ajo që në pamje të parë duket si një performancë mbresëlënëse e së djathtës pro-ruse, anti-BE në Serbi.

Megjithatë, një vështrim më i afërt tregon se për sa i përket votave dhe mandateve, e djathta nuk është më mirë se sa ishte në vitin 2016, kur Serbia mbajti për herë të fundit zgjedhjet parlamentare që nuk u bojkotuan nga një pjesë e madhe e opozitës.

Në të vërtetë, Dveri, NADA dhe Zavetnici, si dhe partneri i vogël i Partisë Progresiste në qeveri, socialistët, duket se thjesht kanë marrë disa nga 330,000 votat që Progresistët humbën në këto zgjedhje në krahasim me vitin 2020.

“Unë nuk shoh një ashpërsim të situatës,” tha Dario Hajric, një sociolog dhe analist politik që studion të djathtën ekstreme në Serbi.

Udhëheqësit e Dveri-t, NADA-s dhe Zavetnici  [Patronët]”janë më pak radikalë” se shumë ligjvënës progresistë apo socialistë, tha ai.

“Udhëheqësit e këtyre partive të krahut të djathtë po adoptojnë tendencat globale të të vjeëtrve të së djathtas dhe janë më shumë si oportunistë që përdorin idetë e krahut të djathtë për të ndërtuar karrierën e tyre,” tha Hajriç për BIRN. Dhe krejt kjo ndoshta i shkon për shtat Partisë Progresive, SNS, spekuloi ai.

“Ky është një projekt i SNS-së për të zgjidhur disi pakënaqësitë e elektoratit të saj, duke e shkarkuar atë, pra përjegjësinë tek partitë që janë në orbitën e saj”.

Pragu i ulët hapi rrugën për të djathtën për të hyrë në parlament

Midis tyre, NADA, që do të thotë “Shpresa”, Dveri dhe Zavetnici, u mbështetën nga 487,688 votues, që përkthehet në 35 nga 250 vendet e parlamentit, bazuar në 99 për qind të votave të numëruara.

NADA, e cila është e përqendruar në Partinë Demokratike të Serbisë, DSS, fitoi 5.4 përqind, ndërsa Dveri dhe Zavetnici sapo kaluan pragun e tre përqindëshit për të hyrë në parlament me përkatësisht 3.8 dhe 3.7 përqind.

Zgjedhjet e fundit në 2020 nuk janë një krahasim i përshtatshëm, duke pasur parasysh pjesën më të madhe të opozitës serbe të bojkotuar.

Në vitin 2016, megjithatë, Dveri dhe DSS garuan së bashku, duke fituar pesë përqind të votave, ndërsa Partia Radikale Serbe ultranacionaliste, SRS, e kriminelit të dënuar të luftës Vojislav Sheshelj, mori tetë përqind, duke u rreshtuar kështu pas progresistëve dhe socialistëve. Mes tyre, Dveri, DSS dhe Radikalët fituan 496,582 vota, të cilat u përkthyen përsëri në 35 mandate.

Ndërsa këtë vit, Zavetnicët kanë hyrë në parlament për herë të parë, radikalët janë tani një forcë e harxhuar, e devijuar nga vendimi i Vuçiqit në vitin 2008 për t’u shkëputur me mentorin e tij politik, Sheshelin, dhe për të përqafuar kauzën e anëtarësimit në Bashkimin Evropian me një parti të re. – Përparimtarët.

Në të vërtetë, Zavetnici dhe Dveri dolën në parlament vetëm këtë herë, sepse parlamenti i kontrolluar nga Progresivët votoi në shkurt 2020 për të ulur pragun nga pesë përqind në tre.

Sikur pragu të kishte mbetur i njëjtë, vetëm NADA do ta kishte kaluar atë. NADA udhëhiqet nga kandidati presidencial i DSS dhe avokati i arsimuar në Sorbonë, Milos Jovanoviç, dhe është shumë më konservator se ai i së djathtës ekstreme.

Duke ulur retorikën

Të tre, në fakt, kanë zbutur retorikën e tyre në një përpjekje për të zgjeruar tërheqjen e tyre, thonë ekspertët.

Dveri tani e cilëson veten si “i moderuar, i djathtë evropian”, ndërsa udhëheqësi i tij, Bosko Obradovic, e ka hedhur poshtë ndarjen politike “djathtas-majtas” si një relike të së kaluarës.

Zavetnici filloi si një lëvizje e skajshme, pro-ruse e së djathtës ekstreme, me lidhje të supozuara me progresistët, por tani shihen si më pak ekstremë se Radikalët e Sheshelit.

Ratislav Dinic, një teoricien politik dhe komentator në portalin Pescanik.net, tha se si NADA ashtu edhe Zavetnici u promovuan shumë në mediat pro-qeveritare, ndryshe nga partitë e tjera opozitare më të qendrës, të njohura kolektivisht në Serbi si “opozita liberale”.

“Veprimi i tyre në publik nuk është aq radikal dhe antisistemik sa më parë,” tha ai. “Ata shkuan për mirësjellje, qetësi dhe retorikë ‘shtetërore’ në krahasim me kritikat e rënda të opozitës liberale ndaj qeverisë. Dhe kjo është arsyeja pse atyre iu dha shumë hapësirë ​​në mediat pro-qeveritare pa fushatën e shpifjeve që iu rezervua opozitës liberale.”

Ai tha se Vuçiç kishte dashur të bënte diçka të ngjashme në vitin 2020, por bojkoti i prishi planet e tij. “Ulja e regjistrimit ishte pjesë e këtij plani,” tha Diniç për BIRN. “Por këtë vit ata ia dolën mbanë.”

Ekspertët thonë se njerëz si ata në Dveri, NADA dhe Zavetnici kanë përfituar të gjithë nga lufta e Rusisë në Ukrainë, të cilën disa serbë të krahut të djathtë e mbështesin, nga zhgënjimi popullor mbi kufizimet e COVID-19 dhe përhapja e teorive konspirative të krahut të djathtë.

Dveri, për shembull, duket se ka gëzuar një rritje të mbështetjes pasi pulmonologu dhe antivaksinisti i shquar, Branimir Nestorovic, iu bashkua partisë në javën e fundit të fushatës zgjedhore.

“Ndjenja pandemike dhe anti-vaksinë ishte e rëndësishme,” tha Dinic. “Hyrja e Nestoroviçit në fushatë e shpëtoi Dverin dhe i shtyu ‘sovranistët’ [anti-globalizmi, antivaksinimi] nën tre përqind.

Progresistët qetësojnë të djathtën ekstreme

Partitë e krahut të djathtë nuk janë asgjë e re në Serbi, ku gjatë 22 viteve të fundit që nga përmbysja e Sllobodan Millosheviqit, rrymat politike shpesh janë vendosur me argumente dhe debate për rënien e përgjakshme të Jugosllavisë dhe krimet e luftës që janë kryer.

Megjithatë, ka ndodhur një ndryshim që nga ardhja në pushtet e progresistëve të Vuçiqit në vitin 2012 si një opsion politik më i qendrës së djathtë dhe populist. Përparimtarët, thonë ekspertët, kanë arritur të qetësojnë të djathtën ekstreme, duke sjellë në radhët e saj shumë ndjekës të ekstremit të djathtë, duke përfshirë ‘ekstremistët’ e dhunshëm të futbollit, zyrtarisht dhe jozyrtarisht.

Sinjali më i qartë i kësaj ka qenë mungesa e ndonjë sulmi të rëndësishëm të së djathtës ekstreme në marshimin vjetor të krenarisë së homoseksualëve në Beograd, i cili përpara ardhjes së progresistëve në pushtet mund të mbahej vetëm nën masa ekstreme sigurie kundër banditëve të ekstremit të djathtë.

Trendi mund të shihet edhe në rezultatet e zgjedhjeve.

Në vitin 2008, kur Vuçiq-i ishte ende pjesë e radikalëve dhe progresistët nuk ekzistonin, radikalët fituan 29.5 për qind, ose 1.2 milionë vota.

Katër vjet më vonë, në vitin 2012, kur Progresistët konkurruan me një biletë centriste, pro-BE dhe më pas morën pushtetin, rreth 16 për qind – ose 623,680 vota – shkuan për partitë e konsideruara të krahut të djathtë, pra radikalët, DSS dhe Dveri. Në fakt, krahu i djathtë i linjës së ashpër u përgjysmua.

Në zgjedhjet pasuese, në 2014, partitë e krahut të djathtë panë që mbështetja e tyre ra edhe një herë, në 10.5 për qind, ose 380,463 vota.

Dy vjet më vonë, partitë e konsideruara si të djathta nacionaliste morën 14.6 për qind, ose 551,163 vota – një rritje, por ende më shumë se 70,000 vota më pak se në 2012.

Në vitin 2020, bojkoti i pjesshëm i opozitës goditi pjesëmarrjen; partitë e krahut të djathtë fituan 406,251 vota, ose rreth 12.6 përqind. Ish-ylli i vaterpolos, Aleksandar Sapiç dhe partia e tij e re, e cila prirej drejt së djathtës nacionaliste, fituan 123,393 vota shtesë, ose 3.8 përqind, por ishte më pak e qartë nëse njerëzit votonin për njeriun apo për nacionalizmin. Sapic u lidh shpejt me progresistët dhe mbështetja e tij u largua.

Magjistarët e krahut të djathtë të Vuçiqit

Në zgjedhjet e 3 prillit, kur pjesëmarrja ishte e ngjashme me atë të 2016-ës dhe nuk pati bojkot, një grup partish të vogla të krahut të djathtë morën rreth 17.6 për qind, ose 664.559 vota. Jo të gjitha këto parti e kaluan pragun prej tre përqind për të hyrë në parlament.

Ndërsa numri i përgjithshëm i votave të krahut të djathtë është rreth 113,000 më shumë se në vitin 2016, shumë prej tyre ishin në mesin e 330,000 votave që Progresistët humbën në krahasim me zgjedhjet e fundit në 2020. Progresistët mund të jenë më centristë, por ata mbeten autoritarë në stil dhe, ndërsa pretendojnë aderimin në BE, ende janë në dukje pro-ruse.

Mund të ketë disa arsye për humbjen e votave:

E para, mund të jetë qëndrimi i Serbisë për luftën në Ukrainë, për të cilin disa nga e djathta besojnë se nuk është mjaft e qartë në mbështetjen e Rusisë. Serbia votoi në favor të një rezolute të Kombeve të Bashkuara që dënonte pushtimin e Moskës ndaj fqinjit të saj, por nuk vendosi sanksione. NADA, Dveri dhe Zavetnici kanë qenë të gjithë të prerë në mbështetjen e tyre për Rusinë.

Pastaj është COVID-19. Disa votues të krahut të djathtë kundërshtojnë masat e rrepta të vendosura nga Vuçiqi në fillim të pandemisë, e cila shkaktoi protesta në vitin 2020 dhe janë skeptikë ndaj qëndrimit të qeverisë pro vaksinimit. Një mori skandalesh krimi dhe korrupsioni me lidhjet me partinë në pushtet mund të kenë dëmtuar gjithashtu mbështetjen e saj.

E treta, ekspertët, megjithatë, theksojnë se NADA, Dveri dhe Zavetnici të gjithë kanë flirtuar me progresistët në një moment apo tjetër. Për vite me radhë, Zavetnicët shiheshin si një kukull ekstremiste e Progresivëve, duke u shfaqur vetëm në kohën e zgjedhjeve ose gjatë festivalit vjetor të Beogradit: Mirëdita, Dobar Dan!, për të protestuar kundër shfaqjes së kulturës shqiptare të Kosovës.

Para zgjedhjeve të prillit, një parti e quajtur Lëvizja për Ripërtëritjen e Mbretërisë së Serbisë, POKS, e cila dihej se kishte lidhje me progresistët, u nda në dysh.

Një pjesë iu bashkua NADA-s dhe një tjetër Dveri. Vendimi i pneumologut Nestoroviç, i preferuari i mediave pro-qeveritare, për t’iu bashkuar Dverit u pa gjerësisht si një strategji Progresive për të kaluar partinë në pragun parlamentar.

Prandaj, nuk ishte rastësi që Vuçiq në natën e zgjedhjeve paralajmëroi ngritjen e së djathtës, tha Hajriq, sociolog. Ai do të përdorë me kënaqësi parti të tilla për t’u paraqitur si një zë i arsyes, garantues i ‘paqes dhe stabilitetit’ që ishte slogani i tij i fushatës.

“Ai vendosi t’i forcojë këto parti sepse i duhet një bajrak nga i cili SNS do të mbrojë Serbinë dhe Evropën gjithashtu,” tha ai. “Sepse nëse Vuçiq zbret, në vend të tyre do të vijnë këta njerëz të supozuar ‘ekstremistë’”. [Përktheu: ISHGJ]