Derisa Rusia zgjeron luftën e saj në Ukrainë, a do të prishet paqja delikate në Ballkan?

Shqetësimi rritet për ndikimin rus, ndërsa tensionet rriten në rajon

Nga John Last

Një ditë përpara se presidenti rus Vladimir Putin të urdhëronte mobilizimin e trupave rezervë në një përshkallëzim të luftës në Ukrainë, ai mori kohë nga dita e tij për një vizitë të pazakontë.

Udhëheqësi separatist Milorad Dodik, anëtari serb i presidencës me tre persona të Bosnjë-Hercegovinës, u bë një nga pak politikanë evropianë që thyen izolimin e Putinit duke vizituar Kremlinin të martën.

Udhëtimi ishte edhe më i pazakontë pasi Dodik është në mes të një fushate zgjedhore për udhëheqjen e enklavës etnike serbe të Bosnjës, Republika Srpska, të cilën ai e ka kërcënuar vazhdimisht se do ta nxjerrë nga bashkimi i saj me grupet e tjera etnike të Bosnjës.

Duke buzëqeshur dhe duke shtrënguar duart për shtypin shtetëror, Putin i uroi Dodik suksese në fushatë. “Shpresoj se rezultatet do të forcojnë pozitën e forcave patriotike në vend”, thuhet në transkriptin zyrtar të bisedës.

Është duke zbuluar se Putini mori kohë në mes të një mobilizimi historik për të nxitur fushatën e një politikani të zgjedhur në 2018 me më pak se 400,000 vota.

Dodik dhe baza e tij e pushtetit e nacionalistëve serbë janë në qendër të një loje të gjatë të pushtetit që Rusia dhe Perëndimi kanë luajtur në Ballkanin Perëndimor për dekada.

Tani, me rritjen e tensioneve etnike, disa analistë janë të shqetësuar se Rusia do të kërkojë të përdorë ndikimin e saj me figura si Dodik për të prishur paqen delikate që ka mbajtur në rajon që nga Luftërat shkatërruese Jugosllave të viteve 1990.

“Situata ka ndryshuar në mënyrë dramatike” që kur Rusia pushtoi Ukrainën në shkurt, tha Lirim Bllaca, një ish kapiten në Forcat e Armatosura të Kosovës dhe një konsulent sigurie për qeverinë e Kosovës. “Ka pasur më shumë përpjekje nga Rusia për të nxitur konflikt në Ballkan.”

“Duke pasur lidhje dhe ndikim më të ngushtë, ky ka qenë gjithmonë qëllimi i Putinit”, tha Andi Hoxhaj, ligjërues i së drejtës ndërkombëtare në University College London dhe ekspert për Ballkanin Perëndimor, i cili përfshin Bosnjën dhe Hercegovinën, Shqipërinë, Kosovën, Serbinë, Malin e Zi dhe Veriun. Maqedonia.

Por “në pjesë ku ai nuk mund ta arrijë atë,” tha Hoxhaj, “[Putini do ta] destabilizojë atë.”

Lidhjet e gjata

Ndikimi i Rusisë në Ballkan nuk është asgjë e re. Që kur Serbia luftoi për herë të parë për pavarësi nga Perandoria Osmane në shekullin e 19-të me mbështetjen e Rusisë, ajo ka qenë një aleat kyç i serbëve etnikë në rajon.

Por me bombardimin e Jugosllavisë nga NATO në fund të viteve 1990 dhe njohjen e pavarësisë së Kosovës nga Serbia në vitin 2008, shumë nacionalistë serbë adoptuan një qëndrim armiqësor ndaj fuqive perëndimore dhe në vend të kësaj theksuan lidhjen e tyre historike me Rusinë.

“Tërheqja e Rusisë është se … [ajo] perceptohet si dikush që i kundërvihet Perëndimit,” tha Vuk Vuksanoviç, një analist ballkanik me Qendrën e Beogradit për Politikat e Sigurisë dhe një bashkëpunëtor i LSE IDEAS, një institut kërkimor për politikën e jashtme në Shkolla e Ekonomisë në Londër.

Gjatë gjithë viteve 2010, ajo e mbajti reputacionin e saj, duke ushtruar ndikimin e saj në Këshillin e Sigurimit të Kombeve të Bashkuara për të penguar ofertën e Kosovës për njohje ndërkombëtare dhe duke avokuar për autonominë serbe në Bosnje.

Bllokimi i ndikimit perëndimor

Ekspertët thonë se fushata e ndikimit të Rusisë në Ballkanin Perëndimor u përshpejtua pas pushtimit të saj në 2014 dhe aneksimit pasues të Krimesë nga Ukraina, kur filloi të vepronte në mënyrë agresive për të kontrolluar përparimin e Organizatës së Traktatit të Atlantikut të Veriut në të gjithë Evropën Lindore.

Inteligjenca e deklasifikuar së fundmi nga Departamenti i Shtetit i SHBA-së pretendon se Rusia ka shpenzuar afro 300 milionë dollarë amerikanë që nga viti 2014 duke ndikuar tek politikanët e huaj, duke përmendur Shqipërinë dhe Malin e Zi ndër objektivat e saj.

Në vitin 2017, qeveria e Malit të Zi madje akuzoi Rusinë për orkestrimin e një komploti për të vrarë një ish-kryeministër dhe për të organizuar një grusht shteti për të parandaluar anëtarësimin e vendit në NATO. Ajo u bë anëtare në qershor të atij viti.

Një vit më vonë, diplomatët rusë u implikuan në përpjekjet për të korruptuar priftërinjtë ortodoksë në Greqi për të folur kundër një marrëveshjeje me Maqedoninë e Veriut që do të hapte rrugën për anëtarësimin e kësaj të fundit në NATO.

Në Bosnje, ekspertët thonë se Rusia ka punuar gjithnjë e më shumë për të bllokuar reformat që do ta afronin atë me anëtarësimin në NATO dhe Bashkimin Evropian. Në të njëjtën kohë, ajo ka shprehur mbështetje të fortë për nacionalistët serbë të Dodikut, të cilët kanë rritur tensionet duke bllokuar institucionet e nivelit kombëtar dhe duke kërcënuar se do të shkëputen.

“Me ndihmën ruse, [Republika Srpska] është bërë de fakto shumë më e pavarur,” tha Paul Stronski, një bashkëpunëtor i lartë në Carnegie Endowment for International Peace. “Rusia … e trajton vërtet [Dodikun] sikur të ishte një kryetar i pavarur shteti.”

Ndërkohë, vëzhguesit thonë se Rusia ka derdhur para për trajnimin dhe armatosjen e forcave policore të Republika Srpska dhe ka ushqyer lidhjet midis ultra-nacionalistëve serbë dhe rusë. Ajo ka kërcënuar të vërë veton ndaj një zgjatjeje të misionit paqeruajtës të mandatuar nga OKB-ja në Bosnje, EUFOR, dhe ka transmetuar në nivel lokal një dokumentar që shfaq liderët nacionalistë serbë që bëjnë thirrje për “denazifikimin” e vendit.

“Ai punon në mënyrë aktive për të komplikuar procesin e pajtimit midis boshnjakëve, kroatëve dhe serbëve në vend,” tha Stronski. “Dhe … e mban Bosnjën në një harresë, ku ka potencial të vazhdueshëm për tension.”

Bilanci i pushtetit

Qëllimi i këtij përçarjeje, thonë analistët, është të mbajë Perëndimin në gatishmëri për rinovimin e konfliktit në Ballkan dhe të parandalojë fuqitë perëndimore të ushtrojnë ndikim më të madh.

“Rusia i ka rezistuar gjatë angazhimit të Shteteve të Bashkuara dhe Evropës me vendet në hapësirën ish-sovjetike,” tha Stronski. “Rusia, duke u angazhuar në Ballkan, po bën disi të kundërtën – ajo po përpiqet të përfshihet në atë që e konsideron oborrin e pasmë të Evropës”.

Por gjithnjë e më shumë, tha analisti ballkanik Vuk Vuksanoviç, “mbajtësit e pushtetit lokal nuk duan të sakrifikohen për hir të Rusisë.”

Në Serbi, një politikë pro-ruse është ende një parakusht për politikanët nacionalistë, si presidenti i saj, Aleksandar Vuçiç. Vetëm një muaj para rizgjedhjes së tij në prill, mbështetësit e tij dolën në rrugë me mijëra për të mbështetur luftën e Rusisë në Ukrainë. Bluzat me fytyrën e Putinit thuhet se ishin bestseller.

Analistët thonë se një marrëveshje çmimi preferencial me kompaninë ruse që kontrollon furnizimin me energji të Serbisë ishte thelbësore për fitoren e Vuçiqit. Pas pushtimit rus të Ukrainës, ai u bë një nga liderët e paktë evropianë që kundërshtoi sanksionet.

Por Vuçiq shpesh është përpjekur të balancojë mbështetjen e tij për Rusinë me lutjet ndaj fuqive perëndimore. Ai përdori fjalimin e tij të dytë inaugurues për të riangazhuar vendin e tij për të ndjekur anëtarësimin në BE. Në të kaluarën, tabloidët pro-qeveritare kanë fajësuar dezinformimin rus për protesta të dhunshme kundër bllokimit dhe për minimin e marrëveshjeve me Kosovën që do të sillnin më shumë stabilitet në marrëdhënie.

“Vuçiç po luan lojën e tij,” tha Vuksanoviç, “duke balancuar dhe luajtur Rusinë dhe Perëndimin kundër njëri-tjetrit”.

Për Predrag Rajic, një analist politik serb, i cili gjithashtu vepron si këshilltar i ministrit të Punëve të Jashtme të Serbisë, kjo është thjesht sens i përbashkët, pasi Serbia është thellësisht e varur ekonomikisht nga BE-ja – me tregtinë e saj të dominuar nga Gjermania, Italia dhe shtetet e tjera të BE-së.

“Lidhjet tona me Perëndimin janë shumë të thella,” tha ai. “Nuk do të gjeni askënd në Serbi që i kursen paratë e tij në rubla. Dhe kur serbët blejnë vetura apo banesa, ata ju thonë çmimin në euro.”

Aftësia e Rusisë për të keqen ‘e kufizuar’

Megjithatë, BE-ja ka qenë e ngadaltë për të kapitalizuar ndikimin e saj. Bisedimet e anëtarësimit kanë ngecur në shumë vende të Ballkanit prej vitesh.

Kur BE-ja i dha Ukrainës statusin e kandidatit këtë verë në përgjigje të pushtimit të Rusisë, ndërkohë që vendosi më shumë kushte në Bosnjë, shumë në rajon e panë atë si të padrejtë, sipas Rajiç.

“Nëse më pyet mua, ai vendim i Brukselit ka krijuar shumë më tepër destabilitet në rajon sesa ndikimi rus ndonjëherë”, tha ai.

Lirim Bllaca, kapiteni i ushtrisë kosovare, tha se me zbehjen e ndikimit të politikanëve pro-BE, një valë e re e “ndjenjave të krahut të djathtë” po mbush vakumin.

“Kur filloi lufta në Ukrainë, ju mund ta ndjeni atë,” tha ai, veçanërisht në komunitetet serbe të Kosovës, ku shumë janë veteranë të luftërave të kaluara. “Unë mendoj se të gjithë kemi pasur rikthim të konfliktit të fundit.”

Por Bllaca dhe analistë të tjerë janë dakord se tani për tani, konflikti i hapur mbetet i pamundur.

Me burimet e saj të lidhura në Ukrainë, “aftësia e Rusisë për të keqen është, në këtë moment në kohë, e kufizuar,” tha Vuksanoviç.

Ndërsa “nuk ka dyshim se Rusia do të përpiqet të fitojë disa pikë politike në çdo kaos politik,” tha ai, liderët etnikë si Dodik deri më tani kanë qenë në gjendje të mbajnë kontrollin e tyre në pushtet pa përdorur dhunën.

“Sigurisht që ka më shumë probleme në Ballkan se 10 vjet më parë,” tha Vuksanoviç. “Por është akoma më mirë të jesh në Beograd ose Sarajevë sesa në Kharkiv ose Odesa.”

_______________

John Last

Gazetari

John Last është një reporter dhe producent i pavarur aktualisht me qendër në Padova, Itali. Për katër vitet e fundit, ai mbuloi Kanadanë Veriore dhe Arktikun për CBC North. Puna e tij e raportimit e ka çuar atë në Evropë, Lindjen e Mesme dhe Jugun Amerikan.