Frika nga anarkia

Autokratët në Rusi dhe Iran janë në ata që marrin vendime e me pushtet.Por fundi i sundimit të tyre mund të rezultojë në një vakum të rrezikshëm pushteti.

Robert D Kaplan

Berkshires, Massachusetts

Ndonjëherë një cikël lajmesh është më shumë se zhurmë. Ato japin sinjale të zhurmshme dhe të frikshme për atë që mund të jetë mbi horizont. I tillë është rasti këtë muaj kur një gjeopolitikë më shpresëdhënëse, më e rrezikshme dhe rrënjësisht e ndryshme erdhi në fokus. Brenda pak ditësh kemi qenë dëshmitarë të kolapsit të afërt të ushtrisë ruse në Ukrainë dhe poshtërimit të një regjimi në rrugët e qyteteve iraniane.

Ushtarët e presidentit rus Vladimir Putin zbuluan se ata ishin pak më shumë se një turmë shëtitëse. Pasi torturuan dhe keqtrajtuan popullsinë civile që kishin nën kontrollin e tyre, ata u larguan papritur nga pozicionet e tyre dhe fjalë për fjalë u larguan nga trupat ukrainase që përparonin. Shteti i sigurisë kombëtare i Putinit me pamje fashiste mund të kthehet në hi. Kërcënimi i tij për luftë bërthamore vetëm sa tregon se regjimet autokratike janë më të rrezikshmet në vitet para fundit të tyre.

Sa i përket Iranit, përbuzja e regjimit midis subjekteve të tij është shfaqur plotësisht me protesta masive në dhjetëra qytete dhe turma që kërkonin fundin e Republikës Islamike. Tërbimi i përhapur në rrjetet sociale u ndez nga vdekja e një gruaje 22 vjeçare, Mahsa Amini, e cila ishte arrestuar nga e ashtuquajtura skuadra e nënkryetarëve për mosmbajtjen e duhur të hixhabit. Karburanti I këtyre protestave, megjithatë, ishin dekadat e shtypjes dhe korrupsionit dhe një ekonomi e shkatërruar.

Lufta në Ukrainë tashmë ka ndryshuar gjeopolitikën evropiane dhe madje edhe globale. Por fundi i regjimit të Putinit do të rezultonte në ndryshime shumë më të paparashikueshme: vetë Federata Ruse mund të shkërmoqet ndërsa NATO dhe Bashkimi Evropian zgjerohen drejt lindjes. Po kështu, përmbysja e regjimit klerik në Iran do të transformonte të gjithë Lindjen e Mesme, duke i dhënë fund efektivisht dekadave të luftës sektare sunite-shiite dhe duke përmirësuar në masë të madhe pozicionin strategjik të Izraelit dhe shteteve konservatore arabe. Madje mund të stabilizojë Irakun, për të mos përmendur Libanin dhe Sirinë.

As regjimi rus dhe as ai iranian nuk janë tani nën kërcënim konkret. Të dyja mund të zgjasin me vite. Por ky muaj dha një parashikim të fundit të tij të mundshëm. Meqenëse Putini nuk mund të fitojë apo as të arrijë një barazim në Ukrainë, dhe mullahët janë të përbuzur hapur nga shumica e popullsisë së tyre, rënia e tyre duhet parë si çështje e kohës. Në një botë ku lajmet për një disfatë ushtarake, një skandal ose ndonjë akt të errët dhe simbolik mund të përhapen menjëherë në mediat sociale, burra si Putini dhe lideri suprem i Iranit Ali Khamenei janë të shqetësuar.

Por ndërsa këto regjime nuk kanë të ardhme reale, nuk ka asnjë alternativë të qartë dhe institucionalisht të qëndrueshme për të zënë vendin e tyre, dhe aty qëndron rreziku gjeopolitik. Në fund të fundit, këto nuk janë vetëm dy vende. Rusia është një superfuqi e armatosur bërthamore. Irani është qendra kryesore në Lindjen e Mesme dhe Azinë Qendrore dhe është gati të bëhet një fuqi bërthamore.

Edhe kur demokracia ka sukses, ajo nuk shfaqet brenda natës në shtetet ku nuk ka traditë të vërtetë. Shpesh pasojnë vite trazirash. Në Rusi, pas rënies së Bashkimit Sovjetik, vitet 1990 ishin një periudhë e krimit të shfrenuar, kaosit ekonomik dhe reformave të zbatuara keq që lanë rreth 70 për qind të rusëve që jetonin në ose nën kufirin e varfërisë. Nga kjo vorbull demokracie jofunksionale doli Putini.

Ironikisht, Irani iu nënshtrua një tranzicioni politik shumë më pak të dhimbshëm dhe të zgjatur në vitin 1979, sepse demokracia nuk ishte kurrë qëllimi i mullahëve. Në vend të kësaj, ata shpejt e zëvendësuan autokracinë e Shahut me despotizmin klerikal. Por mullahët e kanë shkatërruar shoqërinë e tyre aq shumë sa një Iran post-teokratik mund të jetë i paqeverisshëm apo edhe të thyhet përgjatë linjave të ndryshme etnike dhe gjeografike.

Prandaj, triumfalizmi demokratik që do të shoqërojë përmbysjen e këtyre regjimeve në vitet e ardhshme do t’i hapë shpejt vendin e kuptuarit të kthjellët se ekziston një vakum i madh politik në Moskë dhe Teheran, në pritje në të cilin vakum, forcat ndoshta edhe më radikale – në Rusi, ultra-nacionalistët rusë, ndërkaq në Iran, Garda Revolucionare iraniane. Shpesh, sa më shkatërruese të ishte një tirani, aq më e gjerë anarkia që pasonte.

Në këtë botë kaotike të krijuar nga fundi i tiranisë, kërkimi i rendit do të mbizotërojë. Frika nga anarkia do të zëvendësojë frikën nga autokracia mes intelektualëve dhe politikëbërësve. Kjo është më e lehtë të imagjinohet duke pasur parasysh se sa e vështirë do të jetë të stabilizohen shtetet dhe shoqëritë krejtësisht të shkatërruara që Putini dhe mullahët do të lënë pas tyre. Rënia e autokracisë vetëm sa do ta vështirësojë punën e demokracisë.

[Përkthyer nga gjermanishtja nga ISHGJ]

© Project Syndicate

*   Robert D. Kaplan është Kryetar Robert Strausz-Hupé në Gjeopolitikë në Institutin e Kërkimeve të Politikës së Jashtme në Filadelfia. Ai ka shërbyer në Bordin e Politikave të Mbrojtjes të Pentagonit dhe në Panelin Ekzekutiv të Marinës së SHBA.