Kosova ka një marrëveshje – nëse Perëndimi mund ta shpëtojë atë

Spread the love

Kosova ka një marrëveshje – nëse Perëndimi mund ta shpëtojë atë

Një marrëveshje historike në Ballkan ka ende nevojë për ndërhyrje nga Shtetet e Bashkuara dhe Evropa.

Nga Dr Edward P. Joseph*

22 MARS 2023, ora 9:44

Marrëveshje apo pa marrëveshje? Kjo është pyetja që shqetëson Ballkanin.

Pas një samiti të mbushur me presione të shtunën midis liderëve të Kosovës dhe Serbisë, shefi i politikës së jashtme të BE-së, Josep Borrell, shpalli, “Ne kemi një marrëveshje”, një marrëveshje që premton t’i udhëheqë dy antagonistët drejt normalizimit përfundimisht të marrëdhënieve. Por presidenti serb Aleksandar Vuçiq refuzoi të nënshkruajë tekstin e paqartë të ndërmjetësuar nga BE dhe që atëherë ka bërë deklarata që kualifikojnë dhe madje shfuqizojnë angazhimet kryesore.

A mundet Vuçiq të injorojë detyrimet e Beogradit në aneksin e zbatimit të prodhuar në Ohër, në Maqedoninë e Veriut, si dhe pjesën tjetër të marrëveshjes së negociuar në Bruksel më 27 shkurt, të cilën presidenti serb gjithashtu refuzoi ta nënshkruajë? Pse duhet të vendosë menjëherë kryeministri i Kosovës, Albin Kurti, garanci të paspecifikuara për serbët e Kosovës nëse Kosova nuk e di me siguri se Serbia do ta mbajë fundin e saj të pazarit? A e njeh Serbia në heshtje Kosovën sipas marrëveshjes, apo kjo varet nga hapat e mëtejshëm?

Me pak fjalë, një re pasigurie qëndron mbi negociatat më të rëndësishme në Ballkan në më shumë se 20 vjet. Çështja e Kosovës shkaktoi shpërbërjen e dhunshme të Jugosllavisë në vitet 1990, duke ekspozuar paaftësinë e Bashkimit Evropian për të trajtuar problemet e sigurisë në oborrin e saj. Përplasja midis Beogradit dhe Prishtinës është në qendër të luftës transatlantike shumë dekadash për të konsoliduar rajonin në rendin perëndimor, duke krijuar mundësi të shumta për Rusinë dhe Kinën.

Diplomacia torturuese perëndimore mes Serbisë dhe Kosovës me siguri do të shfaqet gjatë vizitës tre-ditore të presidentit kinez Xi Jinping në Moskë. Çfarëdo dallimi që të dy autokratët kanë për luftën në Ukrainë, Pekini dhe Moska janë të vendosur në një linjë kundër pavarësisë së Kosovës. Presidenti rus Vladimir Putin dhe Xi do të koordinojnë përpjekjet për të minuar marrëveshjen, duke e lënë Kosovën në harresë, rajonin në trazira dhe Serbinë si një partner strategjik të përbashkët të Rusisë dhe Kinës. Duke pasur parasysh se çfarë rrezikohet nëse marrëveshja dështon, kjo nuk është koha për deklarata përgëzuese dhe retorikë standarde për përgjegjësitë e palëve. Tani është Uashingtoni dhe Brukseli – jo vetëm Beogradi dhe Prishtina – që duhet të marrin përgjegjësitë e tyre, veçanërisht duke pasur parasysh paqartësitë e toleruara në marrëveshje. Tre hapa janë jetik për të krijuar një bazë për sukses.

Së pari, BE-ja duhet të heqë pretendimin se është vetëm një lehtësues midis palëve – dhe Uashingtoni duhet të heqë pretendimin se është vetëm një mbështetës që ndjek drejtimin e BE-së. Vetë marrëveshja përfshin “Propozimin e BE-së” në titullin e saj – një i mbështetur plotësisht dhe i avancuar nga Shtetet e Bashkuara.

Së dyti, BE-ja duhet të eliminojë çdo dyshim të vazhdueshëm për natyrën detyruese të marrëveshjes dhe të gjitha dispozitave të saj. Të nxitur nga komentet e nxituara në internet, shqiptarët e Kosovës janë të shqetësuar se Vuçiq mund të largohet nga marrëveshja sepse nuk e ka nënshkruar atë, ose thjesht të zgjedhë ato dispozita që dëshiron të zbatojë. Zyrtarët perëndimorë e kanë kënaqur Vuçiqin në shpërbërjen e tij për shkak të nevojës së autokratit për t’u përballur me kritikët vendas. Nëse Vuçiqit i lejohet të shtrembërojë kushtet apo edhe statusin e marrëveshjes, shanset e zbatimit bien.

Qytetarët serbë meritojnë të dinë të vërtetën – dhe Vuçiq mund t’i mbijetojë asaj. Kur bëhet fjalë për traktatet dhe marrëveshjet e tjera ndërmjet shteteve, ajo që ka rëndësi është pëlqimi për t’u lidhur sipas ligjit ndërkombëtar. Siç e ka pranuar Vuçiq, një nënshkrim mund ta manifestojë këtë, por nuk është thelbësore. Neni 11 i Konventës së Vjenës për të Drejtën e Traktateve e bën të qartë këtë: “Pëlqimi i një shteti për t’u lidhur nga një traktat mund të shprehet me nënshkrim, shkëmbim të instrumenteve që përbëjnë një traktat, ratifikim, pranim, miratim ose aderim, ose nga çdo mjet tjetër nëse është rënë dakord.”

Kjo është jashtëzakonisht e ndryshme nga marrëveshja e Uashingtonit e vitit 2020 që u nënshkrua nga Vuçiq dhe ish-kryeministri i Kosovës, Avdullah Hoti, në Shtëpinë e Bardhë të Trump-it. Ajo marrëveshje jodetyruese as nuk i emërtoi siç duhet palët, ndërkohë që marrëveshja Bruksel-Ohër i referohet hapur Kosovës dhe Serbisë dhe i etiketon “Palët kontraktuese”. Ndryshe nga marrëveshja e Trump-it, tekstet Bruksel-Ohër janë koherente. Një preambulë kuadron çështjet thelbësore ligjore dhe politike. Aneksi i Ohrit përfshin disa afate kohore dhe një mekanizëm zyrtar zbatimi—të gjitha që dëshmojnë qëllimin e qartë për t’u lidhur me ligj.

Teksti i thjeshtë i marrëveshjes së ndërmjetësuar nga BE-marrëveshja bazë dhe aneksi-tregon synimin e qartë të palëve për t’u lidhur në mënyrë gjithëpërfshirëse. Në pikën e dytë të aneksit, palët “angazhohen plotësisht të respektojnë të gjitha Nenet e Marrëveshjes dhe këtë Shtojcë dhe të zbatojnë të gjitha detyrimet e tyre përkatëse që rrjedhin nga Marrëveshja dhe kjo Shtojcë në mënyrë të përshtatshme dhe në mirëbesim”.

Si ndërmjetës i zëvendësuar nga OKB-ja, BE-ja është plotësisht e autorizuar të përcaktojë nëse Vuçiq dhe Kurti kanë pranuar të dy dokumentet pa rezerva. Gabriel Escobar, zëvendës-ndihmës sekretari i Departamentit të Shtetit të SHBA-së që mbikëqyr Ballkanin Perëndimor, ka mbështetur qëndrimin e BE-së, duke këmbëngulur se marrëveshja është “ligjërisht e detyrueshme”.

Për momentin, Borrell pohon se zbatimi është në dorën e palëve, duke reduktuar rolin e BE-së në monitorim. Në fakt, asnjë palë nuk ka më shumë detyrime formale sipas marrëveshjes Bruksel-Ohër sesa vetë BE-ja. Janë jo më pak se pesë detyra të veçanta që BE-ja ka pranuar.

Asnjë nuk është më e rëndësishme se angazhimi i dyfishtë i BE-së për të “kryesuar” një komitet të përbashkët për të siguruar dhe mbikëqyrur zbatimin e “të gjitha dispozitave”. Me një afat të rreptë 30-ditor për të krijuar Komitetin e Përbashkët të Monitorimit, Brukseli do të duhet të tregojë guxim të pazakontë. Zbatimi kërkon veprim vendimtar – jo paqartësi të krijuar për ta shmangur atë.

Angazhimi aktiv i premtuar i Uashingtonit në këtë test të hershëm të zbatimit është thelbësor. Administrata e Bidenit vazhdimisht i bëri presion qeverisë së Kosovës për autonomi për komunitetin serb të Kosovës. Kërkesa e Beogradit për “Asociacionin e komunave me shumicë serbe” nuk ka të bëjë fare me mirëqenien e serbëve të Kosovës dhe gjithçka ka të bëjë me cenimin e sovranitetit të Kosovës. Realiteti është se autonomia është e parakohshme, duke pasur parasysh ndikimin e Serbisë mbi politikën serbe të Kosovës dhe armiqësinë aktive të Beogradit ndaj fqinjit të saj.

Pasi i është bërë presion Kosovës që të heqë dorë nga ndikimi i vetëm i saj me Serbinë, barra bie mbi Shtetet e Bashkuara dhe BE-në që ta kufizojnë fushën e “vetëmenaxhimit” në nevojat e qytetarëve serbë të Kosovës, jo me ambiciet e Beogradit apo përfaqësuesve të tij në veriun e Kosovës. Serbët e Kosovës kanë nevojë të dëshpëruar për autonomi – nga Serbia po aq sa brenda Kosovës – në mënyrë që të përcaktojnë një të ardhme plotësisht të suksesshme në vend.

Fjalët nuk mjaftojnë. Brukseli duhet të ndjekë dhe të ndryshojë zyrtarisht proceset e pranimit në BE për Serbinë dhe Kosovën për të reflektuar detyrimet e tyre të reja. Për t’u bërë të qartë palëve – dhe Rusisë dhe Kinës – se nuk ka asnjë paqartësi në lidhje me marrëveshjen Bruksel-Ohër, BE-ja duhet ta regjistrojë menjëherë atë në Sekretariatin e OKB-së. Kjo është plotësisht në përputhje me thirrjen e vetë Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së për “çdo traktat ose marrëveshje ndërkombëtare, pavarësisht nga forma dhe emri i tij përshkrues … sa më shpejt të jetë e mundur [të regjistrohet”. Kjo vlen edhe për një “marrëveshje që është duke u zbatuar përkohësisht përpara hyrjes së saj në fuqi”.

Regjistrimi i shpejtë do t’i shërbejë Beogradit dhe Prishtinës ta kuptojnë se BE-ja nuk do të tolerojë kthimin e përmbajtjes së marrëveshjes – siç ka bërë Vuçiq, duke mohuar se Kosova ka një rrugë drejt anëtarësimit në OKB. Beogradi nuk duhet të ketë shqetësime me regjistrimin në OKB, duke pasur parasysh se Serbia filloi procesin e Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së në vitin 2008 që përfundimisht i dha BE-së mandatin e saj për dialogun me Kosovën në vitin 2010. Në të vërtetë, Rezoluta e Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së e vitit 2010, e bashkësponsorizuar nga Serbia, krijon një mundësi të nënkuptuar që BE-ja të raportojë në OKB për progresin në dialog.

Së fundmi, Uashingtoni duhet të bëjë presion ndaj partnerëve të tij të BE-së për të trajtuar zbrazëtirën më të madhe në marrëveshje: mohimin Kosovës për çdo rrugë të vërtetë evropiane. Pesë shtete të BE-së – Qiproja, Greqia, Rumania, Sllovakia dhe Spanja – refuzojnë me kokëfortësi të njohin Kosovën, duke e penguar Prishtinën edhe të aplikojë për anëtarësim në BE ose NATO. Mbetet plotësisht e paqartë nëse njohja de facto e Serbisë në marrëveshjen

Bruksel-Ohër do t’i shtyjë mosnjohësit të ndryshojnë qëndrimin e tyre. Këtu kanë rëndësi formalitetet. Nënshkrimi i Serbisë dhe, akoma më mirë, ratifikimi i marrëveshjes mund t’i shtyjë palët që të bëjnë hapin e vonuar dhe të njohin Kosovën.

Koha është thelbësore. Shtetet e Bashkuara dhe BE-ja tani e kanë përkushtuar besueshmërinë e tyre ndaj një marrëveshjeje që Rusia dhe Kina kanë çdo interes ta përmbysin. Marrja e vetëm katër mosnjohësve të NATO-s – e cila përjashton Qipron e linjës së ashpër – për të ndryshuar qëndrimin e tyre do ta bënte marrëveshjen Bruksel-Ohër një ndryshim të lojës; duke e lënë Kosovën vetëm pjesërisht të njohur në Evropë, do ta lërë në vend lojën e tanishme, të shëmtuar. Nëse procesi zvarritet në vitin 2024, frika është se një Uashington i shpërqendruar do të humbasë fokusin, duke lejuar që procesi të kalojë përsëri në menaxhimin e krizave.

Administrata Biden duhet të mendojë jashtë kutisë. Një qasje është të bindësh Ukrainën të njohë Kosovën në bazë të marrëveshjes Bruksel-Ohër, duke i paraqitur mosnjohësit me një sfidë të vështirë: Nëse vendi, kufijtë e të cilit po shkatërrohen nga një armik me armë bërthamore, mund ta njohë Kosovën, pse mundet? A e bëjnë edhe ata si Spanja?

Koordinimi dhe fokusi i ngushtë transatlantik e kanë sjellë Serbinë dhe Kosovën në prag të një përparimi. Me pak më shumë përpjekje dhe imagjinatë në Shtetet e Bashkuara dhe Evropë, i gjithë rajoni mund të kalojë pragun, duke e izoluar përgjithmonë Ballkanin nga ndikimi rus dhe kinez. [Foreign Policy; përktheu: ISHGJ]

___________________________

Dr Edward P. Joseph është ekspert i menaxhimit të konfliktit që jep mësim në Shkollën e Studimeve Ndërkombëtare të Avancuara Johns Hopkins. Ai shërbeu për një duzinë vjet në Ballkan, duke përfshirë ushtrinë amerikane dhe si Zëvendës Shef i Misionit të OSBE-së në Kosovë.


Spread the love


Leave a Reply