Luftë dhe indinjatë

Luftë dhe indinjatë

Toni i mprehtë, shantazhi moral: Në betejën e opinioneve midis ish-pacifistëve, një publiku të tronditur dhe një Kancelari të matur që diskuton pas pushtimit të Ukrainës

Nga Jürgen Habermas [Süddeutsche Zeitung, 29.04.2022 F.12-13]

Pas 77 vjetësh pa luftë dhe 33 vjet pas përfundimit të një paqeje, edhepse paqe e kërcënuar, të ruajtur vazhdimisht përmes ekuilibrit të frikës, imazhet shqetësuese të luftës të shkaktuara arbitrarisht nga Rusia janë rikthyer para pragun të shtëpisë tonë.

Si asnjëherë më parë prania mediatike e kësaj lufte dominon jetën tonë të përditshme.

Një president ukrainas I vetëdijshëm për fuqinë mediatike të imazheve jep mesazhe të fuqishme. Skenat e reja të përditshme të shkatërrimeve të papërpunuara dhe vuajtjet njerëzore zemërthyese gjejnë jehonë përforcuese në mediat sociale perëndimore.

Ajo që është e re në lidhje me publikimin dhe ndikimin e llogaritur publik të ngjarjeve të paparashikueshme lufte, mund të na lërë më shumë përshtypje neve të moshuarve sesa të rinjëve të mësuar me medien e kohës.

Por përkundër inskenimeve të tejandejshme janë faktet ato që na tërheqin nervat dhe vetëdija jonë për afërsinë territoriale të kësaj lufte kontribuon në efektin e tyre tronditës.

Kështu, mes spektatorëve në Perëndim, shqetësimi rritet me çdo vdekje, tronditja me çdo person të vrarë, indinjata me çdo krim lufte ,shtohet vazhdimisht dëshira për të bërë diçka kundër kësaj gjendjeje. Sfondi racional mbi të cilin vlojnë këto emocione në mbarë vendin është rreshtimi i vetëkuptueshëm kundër Putinit dhe një qeverie ruse e cila filloi një luftë masive agresioni në kundërshtim me të drejtën ndërkombëtare, që me luftën e tyre sistematike çnjerëzore, shkelin të drejtën ndërkombëtare humanitare.

Pavarësisht nga ky participim unik, një qasje e diferencuar midis qeverive të aleancës perëndimore të shteteve është në zhvillim e sipër; dhe në Gjermani një betejë e mprehtë mendimesh, e nxitur nga zërat e shtypit, ka shpërthyer në lidhje me llojin dhe masën e ndihmës ushtarake për Ukrainën e rrethuar. Kërkesat e Ukrainës së pafajshme të rrethuar, e cila pa hezitim i kthen gjykimet e gabuara politike dhe vendimet e gabuara të qeverive të mëparshme federale në shantazh moral, janë po aq të kuptueshme sa janë të vetëkuptueshme emocionet, dhembshuria dhe nevoja për të ndihmuar që ato ngjallin te të gjithë ne.

Megjithatë jam i irrituar nga vetëbesimi me të cilin flasin akuzuesit moralisht të indinjuar në Gjermani që veprojnë kundër një qeverie federale reflektuese dhe të kujdesshme. Në një intervistë me “Der Spiegel”, kancelari federal e përmblodhi politikën e tij me fjalinë: “Ne po përdorim të gjitha mjetet për të kundërshtuar vuajtjet që po shkakton Rusia në Ukrainë, pa shkaktuar një përshkallëzim të pakontrollueshëm që do të shkaktojë vuajtje të pamatshme në të gjithë kontinentin, e ndoshta edhe në të gjithë botën.” Edhepse Perëndimi vendosi të mos ndërhyjë si palë ndërluftuese në këtë luftë, ekziston një prag rreziku që përjashton angazhimin e pakontrolluar për riarmatimin e Ukrainës. Kjo sapo është vënë në një dritë të ashpër përsëri nga aleanca e fundit e qeverisë sonë me aleatët në Ramstein dhe nga kërcënimi i përsëritur i Lavrovit për të përdorur armë bërthamore. Kushdo që, pavarësisht nga ky prag, dëshiron ta shtyjë kancelarin gjithnjë e më tej në këtë drejtim me një tenor agresiv, me vetëbesim, e anashkalon ose e keqkupton dilemën në të cilën po futet Perëndimi nga kjo luftë; sepse Perëndimi i lidhi duart me vendimin e bazuar moralisht për të mos u bërë palë në luftë.

Dilema që detyron Perëndimin të bëjë një shkëmbim të rrezikshëm midis dy të këqijave – një disfatë për Ukrainën ose përshkallëzimi i një konflikti të kufizuar në Luftën e Tretë Botërore – është e qartë. Nga njëra anë, mësimi që kemi nxjerrë nga Lufta e Ftohtë është se një luftë kundër një fuqie bërthamore nuk mund të “fitohet” më në asnjë kuptim të arsyeshëm, të paktën jo me anë të forcës ushtarake në të ardhmen e parashikueshme të një konflikti të nxehtë. Pasoja e potencialit të kërcënimit bërthamor është se pala e kërcënuar, pavarësisht nëse ka vetë armë bërthamore apo jo, nuk mund t’i japë fund shkatërrimit të patolerueshëm të shkaktuar nga përdorimi i forcës ushtarake përmes fitores, por në rastin më të mirë me një kompromis që u shpëton fytyrën të dyja palëve. Më pas asnjëra palë nuk do të pritet të pësojë një disfatë që do t’i bëjë të largohen nga fusha si “humbës”. Negociatat e armëpushimit, të cilat aktualisht vazhdojnë ende paralelisht me luftimet, janë shprehje e këtij këndvështrimi; për momentin ata mbajnë të hapur pikëpamjen reciproke të kundërshtarit si një partner i mundshëm negociator.

Potenciali i kërcënimit rus varet nëse Perëndimi i beson Putinit për të përdorur armë ABC. Por në fakt CIA gjatë javëve të fundit paralajmëroi për të ashtuquajturat armë bërthamore “të vogla” (të cilat me sa duket u zhvilluan vetëm për të bërë të mundur përsëri luftërat midis fuqive bërthamore). Kjo i jep palës ruse një avantazh asimetrik ndaj NATO-s, e cila nuk dëshiron të bëhet palë lufte për shkak të përmasave apokaliptike të një lufte botërore që përfshin katër fuqi bërthamore.

Putin tani është duke vendosur se kur Perëndimi do të kalojë pragun e përcaktuar sipas ligjit ndërkombëtar, përtej të cilit ai zyrtarisht e konsideron mbështetjen ushtarake për Ukrainën si Perëndimi që hyn në luftë. Duke pasur parasysh rrezikun e një zjarri botëror, i cili duhet shmangur me çdo kusht, paqartësia e këtij vendimi nuk lë vend për poker të rrezikshëm. Edhe nëse Perëndimi do të ishte mjaft cinik për të llogaritur “paralajmërimin” me një nga këto armë bërthamore “të vogla” si një rrezik, pra për të pranuar skenarin më të keq, kush mund të garantonte se përshkallëzimi mund të ndalohej më pas? Ajo që mbetet është një liri veprimi për argumente, të cilat duhet të peshohen me kujdes në dritën e njohurive të nevojshme teknike dhe të gjithë informacionit të nevojshëm, i cili jo gjithmonë është i disponueshëm publikisht, në mënyrë që të mund të merren vendime të bazuara. Perëndimi, i cili duke vendosur sanksione drastike nuk la asnjë dyshim për pjesëmarrjen e tij faktike në luftë që në fillim, duhet të peshojë me kujdes me çdo hap të mëtejshëm të mbështetjes ushtarake nëse nuk po kalon edhe kufirin e pacaktuar të formalit, sepse varet mbi fuqinë e përkufizimit të hyrjes së Putinit në luftë.

Nga ana tjetër, për shkak të kësaj asimetrie, siç e di edhe pala ruse, Perëndimi nuk mund të lejojë që të shantazhohet sipas dëshirës. Nëse ai thjesht do ta linte Ukrainën në fatin e saj, kjo jo vetëm që do të ishte një skandal nga pikëpamja politike dhe morale, por nuk do të ishte gjithashtu në interesin e tyre. Sepse atëherë ai do të duhej të priste të luante përsëri të njëjtën ruletë ruse në rastin e Gjeorgjisë apo Moldavisë në të ardhmen e afërt – dhe kush do të ishte viktima e radhës? Sigurisht, asimetria që mund ta çojë Perëndimin në një rrugë pa krye në një afat më të gjatë ekziston vetëm për aq kohë sa ai ka arsye të mira për të shmangur rrezikimin e një lufte botërore bërthamore. Pra, argumentit për të mos e shtyrë Putinin në një qoshe, sepse atëherë ai do të ishte i aftë për çdo gjë, i kundërvihet faktit se vetëm kjo “politikë frike” i jep dorë të lirë kundërshtarit për të çuar hap pas hapi përshkallëzimin e konfliktit. (Ralf Fücks në SZ). Pa dyshim, ky argument vetëm konfirmon karakterin e një situate të vështirë për t’u llogaritur. Sepse përderisa kemi arsye të mira për të vendosur të mos i bashkohemi luftës si një palë tjetër për të mbrojtur Ukrainën, lloji dhe shtrirja e mbështetjes ushtarake duhet të vlerësohet edhe nga ky këndvështrim. Kushdo që kundërshton një “politikë frike” në një mënyrë racionalisht të justifikueshme, tashmë po lëviz brenda fushës së argumentimit të asaj konsiderate politikisht të përgjegjshme dhe faktikisht të informuar plotësisht, mbi të cilën me të drejtë insiston Kancelari Federal Olaf Scholz.

Bëhet fjalë për respektimin e një interpretimi të një kufiri të përcaktuar ligjërisht që ne i kemi vendosur vetes, i cili besojmë se është i pranueshëm për Putinin. Kundërshtarët e shqetësuar të linjës qeveritare janë të paqëndrueshëm në mohimin e implikimeve të një vendimi politik që ata nuk e vënë në dyshim. Vendimi për të mos marrë pjesë nuk do të thotë se Perëndimi duhet ta braktisë Ukrainën në fatin e luftës së saj me një kundërshtar superior deri në pikën e përfshirjes së menjëhershme. Furnizimet e Perëndimit me armë padyshim mund të ndikojnë në mënyrë të favorshme në rrjedhën e një lufte që Ukraina është e vendosur të vazhdojë, edhe me koston e sakrificave të mëdha. Por a nuk është vetmashtrim i devotshëm të vësh bast për fitoren e Ukrainës kundër luftës vrastare të Rusisë pa marrë armët? Retorika luftarake nuk shkon mirë me kutinë e audiencës, nga e cila tingëllon elokuente. Sepse nuk e zhvlerëson paparashikueshmërinë e një kundërshtari që mund të vendosë gjithçka në një kartë. Dilema e Perëndimit është se ai mund të sinjalizojë vetëm për një Putin, i cili mund të jetë i përgatitur për një përshkallëzim bërthamor, se ai (Perëndimi) po mbështetet në integritetin e kufijve shtetërorë në Evropë.

Shqyrtimi i ftohtë i ndihmës ushtarake vetëkufizuese ndërlikohet më tej nga vlerësimi i motiveve që e shtynë palën ruse të merrte vendimin e saj të keqllogaritur dukshëm. Përqendrimi te Putini si person çon në spekulime të egra, me të cilat mediat tona kryesore janë të mbushura sot, ashtu siç ishte në kulmin e sovjetikës spekulative.

Imazhi që mbizotëron sot e Putinit me vendosmëri revizionist duhet të paktën të krahasohet me një vlerësim racional të interesave të tij. Edhe nëse Putin e konsideron shpërbërjen e Bashkimit Sovjetik si një gabim të madh, imazhi i vizionarit ambicioz, i cili, me bekimin e Kishës Ortodokse Ruse dhe nën ndikimin e ideologut autoritar Aleksandër Dugin, sheh restaurimin gradual të të Madhit. Perandoria Ruse si vepër e jetës së tij politike, vështirë se pasqyron të gjithë të vërtetën për karakterin e tij. Por pikërisht në parashikime të tilla qëndron supozimi i përhapur se synimet agresive të Putinit shtrihen përtej Ukrainës, në Gjeorgji dhe Moldavi, më pas në anëtarët e NATO-s në shtetet baltike dhe më në fund edhe në Ballkan. Ky profil personaliteti i një nostalgjiku deluzionist për historinë është në kontrast me një biografi të avancimit shoqëror dhe karrierën e një njeriu të pushtetit të trajnuar nga KGB, llogaritës racionalist, i cili hetoi kthesën drejt perëndimit të Ukrainës dhe lëvizjen e rezistencës politike në Bjellorusi, si dhe në shqetësimet e tij rreth protestave politike në qarqet e tyre progresive më liberale bjelloruse që e kanë forcuar shoqërinë. Nga ky këndvështrim, agresioni i përsëritur do të kuptohej më shumë si një përgjigje e frustruar ndaj refuzimit të Perëndimit për të negociuar mbi axhendën gjeopolitike të Putinit – veçanërisht për njohjen ndërkombëtare të pushtimeve të tij të paligjshme dhe neutralizimin e një “qasjeje” që synon të përfshijë Ukrainën. Spektri i këtij dhe spekulimeve të ngjashme vetëm sa thellon pasigurinë e një dileme që “kërkon kujdes dhe përmbajtje ekstreme” (sipas përmbledhjesë së një analize udhëzuese nga Peter Graf Kielmansegg në FAZ të 19 prillit 2022).

Si mund të shpjegohet atëherë debati i nxehtë brenda vendit rreth politikës së solidaritetit të pohuar në mënyrë të përsëritur të kancelarit Scholz me Ukrainën, e cila është konsideruar në marrëveshje me partnerët e BE-së dhe NATO-s? Për të zbërthyer çështjet, do të lëjnë mënjanë argumentin për vazhdimin e politikës së detantit ndaj një Putini që ishte bërë i paparashikueshëm, i cili rezultoi i suksesshëm deri në fund të Bashkimit Sovjetik dhe më tej, dhe që tani ka rezultuar të jetë një gabim i rëndësishëm; si dhe gabimi i qeverive gjermane që u varën nga importet e lira të gazit rus, edhe nën presionin e ekonomisë. Gjykimi i historianëve do të vendosë një ditë kujtesën e shkurtër të polemikave të sotme.

Ndryshe është situata me debatin, i cili, nën emrin kuptimplotë të “krizës së re të identitetit gjerman”, po trajton tashmë pasojat e “pikës së kthesës”, që fillimisht lidhej me Ostpolitikën gjermane dhe buxhetin e mbrojtjes. Sepse ky debat, i cili bazohet kryesisht në shembuj të konvertimit të mahnitshëm të shpirtrave paqeruajtës, ka për qëllim të paralajmërojë një ndryshim historik në mentalitetin e pasluftës të gjermanëve, i cili është denoncuar vazhdimisht nga e djathta dhe në fakt është mjaft i vështirë për të arritur – dhe kështu fundin e një modusi të gjermanëve të bazuar në dialogun dhe politikën paqeruajtëse.

Ky lexim fikson shembullin e atyre të rinjve që janë edukuar të jenë të ndjeshëm ndaj çështjeve normative, të cilët nuk i fshehin emocionet e tyre dhe që janë më të zëshmit për të kërkuar përkushtim më të madh. Ata japin përshtypjen se realiteti krejtësisht i ri i luftës i ka nxjerrë nga iluzionet e tyre pacifiste. Kjo të kujton edhe ministrenë e jashtme të kthyer në ikonë, e cila menjëherë pas fillimit të luftës i dha shprehje autentike tronditjes me gjeste të besueshme dhe retorikë rrëfimtare. Jo se ajo nuk përfaqëson gjithashtu dhembshurinë dhe përpjekjen për të ndihmuar që është kaq e përhapur në popullsinë tonë; por gjithashtu i dha një formë bindëse identifikimit spontan me nxitjet moralizuese të vrullshme të udhëheqjes ukrainase, të vendosur për të fituar. Me këtë ne prekim thelbin e konfliktit midis atyre që me empati, por menjëherë marrin perspektivën e një kombi që lufton për lirinë, të drejtat dhe jetën e tyre, dhe atyre që kanë nxjerrë një mësim të ndryshëm nga përvojat e Luftës së Ftohtë dhe – si edhe protestuesit në rrugët tona – kanë zhvilluar një mentalitet tjetër. Disa mund të imagjinojnë një luftë vetëm nën alternativën e fitores ose humbjes, të tjerë e dinë se luftërat kundër një fuqie bërthamore nuk mund të “fitohen” më në kuptimin tradicional.

Përafërsisht, sa më shumë mentalitete kombëtare dhe më postkombëtare të popullsive formojnë sfondin e qëndrimeve të ndryshme ndaj luftës në përgjithësi. Ky dallim bëhet i qartë kur merret parasysh qëndresa heroike e admiruar dhe vetëshkatërruesi

krahason gatishmërinë për të bërë sakrifica të popullsisë ukrainase me atë që mund të pritej nga popullsitë “tona”, le të themi përgjithësisht, e Evropës Perëndimore në një situatë të ngjashme. Admirimi ynë është i përzier me njëfarë habie për sigurinë e fitores dhe guximin e pashuar të ushtarëve dhe rekrutëve, të cilët janë të vendosur në mënyrë të errët për të mbrojtur atdheun e tyre kundër një armiku shumë më të lartë ushtarakisht. Nga ana tjetër, në Perëndim ne mbështetemi në ushtritë profesionale, të cilat i paguajmë që të mos mbrohemi me armë në dorë, por të na mbrojnë ushtarët profesionistë.

Ky mentalitet post-heroik u zhvillua në Evropën Perëndimore – nëse mund të them kështu në përgjithësi – gjatë gjysmës së dytë të shekullit të 20-të nën ombrellën bërthamore të SHBA-së. Në lidhje me shkatërrimin e mundshëm të një lufte bërthamore, elita politike dhe shumica dërrmuese e popullsisë kanë kuptuar se konfliktet ndërkombëtare mund të zgjidhen në thelb vetëm përmes diplomacisë dhe sanksioneve – dhe se nëse shpërthejnë konflikte ushtarake, Lufta, që nga koha që ajo nuk mund të përfundojë më në kuptimin klasik me fitore ose humbje, për shkak të rrezikut të vështirë për t’u llogaritur nga përdorimi i afërt i armëve ABC, duhet të zgjidhet sa më shpejt që të jetë e mundur: “Nga lufta mund të mësohet vetëm për të bërë paqe”, thotë Alexander Kluge. Ky orientim nuk do të thotë pacifizëm themelor, pra paqe me çdo çmim. Orientimi drejt përfundimit sa më të shpejtë të shkatërrimit, sakrificës njerëzore dhe decivilizimit nuk është sinonim me kërkesën për të sakrifikuar një ekzistencë të lirë politikisht për thjesht mbijetesë. Skepticizmi për mjetet e dhunës ushtarake gjenë një kufi prima facie me çmimin që kërkon një jetë e mbytur nga autoritarizmi – një ekzistencë nga e cila do të ishte zhdukur vetëdija për kontradiktën midis normalitetit të detyruar dhe jetës së vetëvendosur.

Përmbysjen e ish-pacifistëve tanë, të mirëpritur nga interpretuesit e djathtë të pikës së kthesës, e shpjegoj si një konfuzion të atyre dy mentaliteteve njëherësh të përplasura, por historikisht jo të njëkohshme. Ky grup goditës ndan besimin e ukrainasve në fitore dhe i bën thirrje të drejtës ndërkombëtare të shkelur si një çështje e natyrshme. Pas Buçës, slogani u përhap si flakë: “Putini në Hagë!” Kjo në përgjithësi sinjalizon vetëkuptimin e standardeve normative që ne zbatojmë sot në marrëdhëniet ndërkombëtare, pra shtrirjen aktuale të ndryshimit në pritshmëritë përkatëse dhe ndjeshmëritë humanitare te popullsia.

Në moshën time, nuk mund ta fsheh një habi të caktuar: sa thellë duhet të jetë lëruar toka e marrë si e mirëqenë kulturalisht në të cilën jetojnë sot fëmijët dhe nipërit tanë, kur edhe shtypi konservator po bën thirrje për prokurorët e një Gjykate Penale Ndërkombëtare që nuk është në pronësi të saj e që njihet ende nga SHBA , por jo nga Rusia e Kina. Fatkeqësisht, realitete të tilla zbulojnë gjithashtu bazën e zbrazët të një identifikimi të ngazëllyer me akuzat morale gjithnjë e më të ashpra të përmbajtjes gjermane. Jo se krimineli i luftës Putin nuk e meritonte të dilte para një gjykate të tillë; por ai ende mban vendin e të drejtës së vetos në Këshillin e Sigurimit të Kombeve të Bashkuara dhe mund të kërcënojë kundërshtarët e tij me armë bërthamore. Një fund i luftës, ose të paktën një armëpushim, duhet ende të negociohet me të. Nuk shoh asnjë justifikim bindës për kërkesën për një politikë që – në pamjen e dhimbshme, gjithnjë e më të padurueshme të viktimave të përditshme më të dhimbshme – po rrezikon de facto vendimin gjithsesi të bazuar mirë për të mos marrë pjesë në këtë luftë.

Aleatët nuk duhet të fajësojnë njëri-tjetrin për dallimet politike dhe mendore që mund të shpjegohen me zhvillime historike që nuk kanë ndodhur në të njëjtën kohë. Por për sa kohë që këto dallime që formojnë perspektivë mbeten në plan të dytë, si në rastin e reagimit të deputetëve ndaj thirrjeve morale të presidentit ukrainas për rregull në fjalimin e tij video në Bundestag, ato shkaktojnë vetëm një konfuzion ndjenjash – një grumbull reagimesh të pambjellura miratimesh, të kuptimit të thjeshtë të perspektivës së tjetrit dhe respektit të nevojshëm për veten. Neglizhimi i dallimeve të bazuara në histori në perceptimin dhe interpretimin e luftërave jo vetëm që çon në gabime të rëndësishme në trajtimin e njëri-tjetrit, si në rastin e aterimit të pandodhur të Presidentit Federal Gjerman.

Ato sjellin, çka është më e keqja, në keqkuptime reciproke që tjetri në të vërtetë nuk i mendon e dëshiron.

Ky realizim e vë në një dritë më të matur konvertimin e ish-pacifistëve. Sepse indinjata, tmerri dhe simpatia që përbëjnë sfondin motivues të kërkesave të tyre dritëshkurtër nuk mund të shpjegohen me një refuzim të orientimeve normative, me të cilat të ashtuquajturit realistë janë tallur gjithmonë. Por nga një lexim tepër i përmbledhur i këtyre parimeve. Ata nuk janë konvertuar në realistë, por pothuajse janë kthyer në realizëm: Sigurisht, pa ndjenja morale nuk mund të ketë gjykime morale; por gjykimi i përgjithësuar korrigjon nga ana e tij edhe diapazonin e kufizuar të ndjenjave të stimuluara nga afër.

Në fund të fundit, nuk është rastësi që autorët e “Zeitenwende” janë ata të majtë dhe liberalë që, përballë një plejade të ndryshuar në mënyrë drastike të fuqive të mëdha – dhe nën hijen e pasigurive transatlantike – duan të merren seriozisht për një kohë të gjatë. -kuptim i vonuar: Një Bashkimi Evropian mënyra e jetesës shoqërore dhe politike e të cilit nuk ndikohet as nga destabilizimi nga jashtë dhe as nga lejimi që ai të zbrazet nga brenda, do të jetë në gjendje të veprojë politikisht vetëm nëse mund të qëndrojë në këmbët e veta edhe ushtarakisht. Rizgjedhja e Macron shënon një pushim. Por së pari duhet të gjejmë një rrugë konstruktive për të dalë nga dilema jonë. Kjo shpresë reflektohet në formulimin e kujdesshëm të qëllimit që Ukraina të mos humbasë luftën.

(Jürgen Habermas, i lindur në vitin 1929, është një nga filozofët më me ndikim të kohës sonë. – Süddeutsche Zeitung, 29.04.2022 F.12-13; Përktheu: Nexhat Maliqi]