Mosfunksionimet e sistemit të Kazakistanit

Spread the love

Mosfunksionimet e sistemit të Kazakistanit

Nga Maximilian Hess*

“Eurasia Review”

(FPRI) – Mund të jetë një klishe, por kriza e vazhdueshme dramatike e Kazakistanit kujton një nga thëniet më të famshme të Leninit, “Ka dekada ku asgjë nuk ndodh; dhe ka javë ku ndodhin dekada.” Kazakistani për shumë vite nuk ka parë as ndryshime politike dhe as rritje ekonomike të qëndrueshme, me një regjim të dominuar nga elita kleptokratike shumë më e interesuar për të investuar në pronat luksoze perëndimore sesa për të riformuar vendin nga i cili u grabit pasuria për të financuar blerjet. Pothuajse në mënyrë të qartë, megjithatë, Kazakistani po përballet me një seri të tërë krizash të paprecedentë që kanë shpërthyer gjatë disa ditëve të fundit: demonstrata të jashtëzakonshme që janë kthyer në të dhunshme, dezertime nga policia, një luftë e mundshme për pushtet midis dy presidentëve të tij, një eksod i raportuar. i elitave të biznesit dhe ndërhyrjes ruse.

Protestat nisën pas Vitit të Ri në pjesën perëndimore të vendit të pasur me burime. Kjo pjesë e Kazakistanit ka një histori të mospajtimeve të rralla për shkak të investimeve të pamjaftueshme në krahasim me pasurinë që gjeneron rajoni dhe mungesës së përfaqësimit efektiv në politikën kombëtare. Protestat u nxitën nga liberalizimi i çmimit të karburantit të gazit të lëngshëm të naftës (LPG), i cili pa dyfishimin e kostove të shoferëve në fillim të vitit. Trazirat u përhapën shpejt në qytetet kryesore, duke përfshirë kryeqytetin tregtar të Almaty. Më 5 janar, presidenti Kassym-Jomart Tokayev njoftoi kufijtë e rinj të çmimeve të karburantit, bëri thirrje për qetësi dhe urdhëroi një riorganizim të qeverisë dhe shërbimeve të fuqishme të sigurisë. Megjithatë, situata u përshkallëzua me protestuesit që bastisën aeroportin e Almaty, bashkinë dhe rezidencën presidenciale. Në qytete të tjera pati gjithashtu protesta dramatike – në Taldykorgan aty pranë, u rrëzua një statujë e të fortit prej një kohe të gjatë – Nursultan Nazarbayev, ndërmjetësit të vërtetë të pushtetit të vendit. Në mënyrë simbolike, ngjashmëria e tij u zbulua se ishte e zbrazët.

Një heshtje e frikshme dixhitale hodhi një shqetësim të thellë për shumë orë në vijim, me zërat vendas të heshtur kryesisht për vëzhguesit e huaj. Qeveria – vetëm kohët e fundit, duke e shpallur veten si qendër të një qendre të re financiare dhe duke joshur minatorët e bitcoin-it me energji të lirë – mbylli plotësisht internetin. Energjia do të thotë se numri i të vdekurve dhe vlerësimet e shkatërrimit janë ende spekulative, edhe pse qeveria ka njoftuar vdekjen e të paktën një duzinë oficerëve të policisë dhe burgosjen e qindrave protestuesve.

Deri më 6 janar, ndryshimi revolucionar ishte në embrion. Videot e shpërndara në mediat sociale dëshmonin plaçkitje të përhapura dhe shpërfillje të hapur për shtetrrethimin e Tokayevit, madje edhe institucione apolitike si aeroporti i Almatit u vunë në shënjestër. Akoma më tronditëse ishte se Tokayev ftoi forcat nga Organizata e Traktatit të Sigurisë Kolektive të udhëhequr nga Rusia (CSTO) – të cilët tashmë janë përgjigjur, me raporte për trupat ruse tashmë në Almaty. Veprimi i shpejtë i CSTO-së në Kazakistan është në kontrast të plotë me mospërgjigjen e bllokut ndaj lutjeve të Armenisë për mbrojtje nga Azerbajxhani në konfliktin e Nagorno-Karabakut të vitit 2020. Siç ka detajuar Bruce Pannier për Radion Evropa e Lirë, CSTO, në fakt, ka refuzuar të gjitha thirrjet e tjera të mëparshme për ndërhyrje në konfliktet e tjera post-sovjetike, por ka rënë dakord me shpejtësi për ta bërë këtë në Kazakistan, pavarësisht faktit se asnjë fuqi e huaj nuk është përfshirë në demonstrata.  Komplotet tashmë janë të shumta.

Tokayev gjithashtu tha papritur se ai hoqi Nazarbayev-in, të cilit i detyrohej për promovimin e tij presidencial- nga roli i tij si kreu i këshillit të sigurisë. Dorëzimi kishte ecur pa probleme, me Nazarbayev që i dha kryesimin e partisë së tyre Nur Otan, mandarinës së tij të preferuar që në muajin e kaluar. Në fund të fundit, ndryshimi i perdeve të pallatit presidencial duke instaluar Tokayev nuk kishte bërë asgjë për të zhvendosur ekuilibrin e pushtetit nga klika e Nazarbajevit në biznes dhe forcat e sigurisë. Nazarbayev gjithashtu mbajti zyrtarisht titullin “Elbasy”, shpesh i përkthyer si “Udhëheqës i Kombit”. Mes gjithë këtëj, Nazarbayev nuk është dëgjuar publikisht, një heshtje tronditëse për ish-shefin e Partisë Komuniste, i kthyer në nacionalist, i kthyer në kleptokrat, politikan dinak dhe kameleon, që nënkuptonte se ai kishte pasur një rol në politikën rajonale dhe ndërkombëtare që nga sovjetikët e vonë, në epokën tonë. Nazarbayev pati takime të famshme kokë me Mikhail Gorbachev, Barack Obama dhe Xi Jinping. Këto varionin nga diskutimi i përpjekjeve për të ruajtur Bashkimin Sovjetik deri tek nisja e Iniciativës Brez dhe Rrugë, në të cilën Kazakistani luan një rol kyç e tokësor. Kazakistani ka qenë një destinacion kryesor për investimet kineze në kuadër të programit, të cilin simbolikisht Xi e njoftoi për herë të parë në botë në kryeqytetin e Kazakistanit në vitin 2013.

Gjaku i derdhur më 5 janar ka ndezur tashmë disa thirrje për masakrën e Jeltoqsan të dhjetorit 1986 në Almaty, shtypjen e përgjakshme të demonstruesve kazakë që disa kanë argumentuar se ishte paroksizmi i parë i ndjenjave centrifugale që përfundimisht do ta copëtonte superfuqinë sovjetike. Tokayev nuk ka bazën e tij të pushtetit nëse me të vërtetë po kërkon të përdorë ngjarjen për të zëvendësuar përfundimisht Nazarbayev në më shumë se sa emër. Duket gjithashtu se protestuesit nuk do të pranonin një figurë kaq të lidhur me regjimin e mëparshëm—ndonëse ka më shumë pasiguri sesa qartësi. Në udhëtimet e mia në vend, Nazarbayev më ka goditur gjithmonë si një popullist i vërtetë. Madje kohët e fundit, megjithëse tranzicioni i Potemkinit i vitit 2019, i kombinuar me aktin inaugurues të turpshëm të Tokayevit për riemërtimin e Astanës si Nursultan, jo I mirëpritur në një pjesë të gjerë të shoqërisë.

Ndërsa e ardhmja e Kazakistanit mbetet e paqartë, është e rëndësishme të merret në konsideratë tashmë se çfarë pasojash të mëtejshme mund të sjellin këto ngjarje dhe pasiguria që rezulton për politikëbërësit dhe bizneset afër dhe larg.

Kriza në Kazakistan rrezikon të prishë ekuilibrin e fuqisë në Euroazi. Paqëndrueshmëria e madhe edhe në afat të shkurtër do të perceptohej nga Kremlini si një kërcënim për pozicionin e tij, tashmë thellësisht i shqetësuar nga pamja e protestave në rrugë që rezultojnë në disa ndryshime politike. Një qeveri më demokratike do të përbënte një sfidë jo vetëm për Moskën, por edhe për forcat e tjera të Azisë Qendrore, ndërkohë që një regjim më miqësor ndaj Moskës që do të dilte nga kaosi mund të mbyste potencialin për zgjerim të mëtejshëm të ndikimit kinez. Një regjim i dominuar nga Moska në Kazakistan gjithashtu ka të ngjarë të ndikojë negativisht në marrëdhëniet e Rusisë me shtetet e tjera të Azisë Qendrore, të cilët janë të lodhur që sovraniteti i tyre mund të jetë ende i kufizuar pavarësisht 30 viteve të pavarësisë. Një Union Ekonomik Euroaziatik i udhëhequr nga Rusia është një çështje; trupat ruse që shkelin monopolin e dhunës në qytetet kryesore të vendit më të madh të rajonit është një çështje tjetër krejtësisht.

Nëse kriza zgjerohet, ajo rrezikon të prekë tregjet kryesore të gazit, sepse Kazakistani është rruga nëpër të cilën kalon për rreth 10% e konsumit vjetor të gazit natyror të Kinës dhe rreth 29% të importeve të saj. Ndërsa nuk ka asnjë precedent për shënjestrimin e tubacioneve, kaq shumë ngjarje të paprecedentë tashmë kanë ndodhur që është e pamundur të përjashtohen. Nëse grevat e punëtorëve zgjerohen ose shteti shfaqet në rrezik dështimi, ka të ngjarë të pasojë përçarja. Një krizë gazi do të kishte ndikime globale, pasi Pekini ka të ngjarë të detyrohet të kompensojë deficitet në tregun e gazit natyror të lëngshëm (LNG) në kulmin e dimrit me çmime tashmë në nivelet më të larta të të gjitha kohërave.

Shumë tregje të tjera mund të ndikohen gjithashtu. Kazakistani është ndër prodhuesit kryesorë të uraniumit në botë dhe një burim kryesor i shumë metaleve kryesore. Të gjitha rrugët domethënëse të eksportit të gazit të Turkmenistanit kalojnë përmes Kazakistanit dhe nuk do të ishte e mençur të mendohej se sundimi i çuditshëm-i fortë i këtij vendi është dukshëm më elastik se ai i Kazakistanit. Pjesa më e madhe e Kirgistanit – e shkaktuar tashmë nga trazirat dhe revolucionet vitet e fundit – është më afër Almaty-s sesa kryeqyteti i Kazakistanit. Përgjigja e Rusisë sigurisht që do të ndikojë në marrëdhëniet e saj me pjesën më të madhe të Evropës Lindore, veçanërisht me Ukrainën, ku pjesa më e madhe e forcës së saj ushtarake është aktualisht në kufi, në vend që të jetë e gatshme për përgjigje të mëtejshme në Kazakistan.

Pyetjet do të shtrohen në ditët në vijim se çfarë do të thonë ngjarjet jo vetëm për trajektoren politike të Kazakistanit, por edhe për stabilitetin rajonal, rolin e Rusisë si një garantues i sigurisë rajonale, tregtinë euroaziatike dhe shumë më tepër. Megjithatë, do të ketë një mungesë përgjigjesh. E ardhmja e Kazakistanit duhet t’i lihet popullit të tij, megjithëse veprimi i CSTO-së mund ta ketë përjashtuar tashmë këtë.

Duke qenë se protestat të paktën u nxitën, nëse jo nga asgjë tjetër, nga presionet inflacioniste, ia vlen të kihet parasysh se jo vetëm rajoni i afërt, por pjesa më e madhe e botës, aktualisht po kalon një rritje të madhe inflacioni pas vitesh gati- zero rritje të çmimeve. Kazakistani mund të shihet si i izoluar dhe në ujërat e prapambetura të rëndësisë ndërkombëtare nga të painiciuarit, por jo shumë kohë më parë, ai shihej si thelbi i “zonës strumbullar” të kumbarit të gjeopolitikës: Sir Harold Mackinder. Do të ishte e pamend të parashikohej se në çfarë drejtimi dhe orientimi qëndrojnë pjesa tjetër, por Kazakistani ka të ngjarë të provojë vetëm domino-n e parë në një seri ngjarjesh të jashtëzakonshme dhe potencialisht ende revolucionare.

*Rreth autorit: Maximilian Hess është një anëtar i Azisë Qendrore në Programin Eurasia në Institutin e Kërkimeve të Politikës së Jashtme. Max është gjithashtu Shefi i Riskut Politik në Hawthorn Advisors, një ndërmarrje për komunikime strategjike dhe konsulencë me bazë në Londër. [Përkthyer nga ISHGJ]


Spread the love


Leave a Reply