Një tubacion gazi trans-kaspik mund të zgjidhë krizën energjetike të Evropës

Një tubacion gazi trans-kaspik mund të zgjidhë krizën energjetike të Evropës

Nga Luke Coffey*

Javën e kaluar, ministrat e jashtëm të Turqisë, Azerbajxhanit dhe Turkmenistanit u mblodhën në Ankara për një takim trepalësh. Në krye të rendit të ditës ishte energjia.

Pas pushtimit rus të Ukrainës, tregjet globale të energjisë janë në rrëmujë. Askund kjo nuk po ndihet më fort se në Evropë. Me kalimin e viteve, kontinenti ka dështuar të diversifikojë burimet e tij të naftës dhe gazit, ndërkohë që ka besuar shumë në burimet e rinovueshme të energjisë që mbeten të kushtueshme dhe më pak produktive. Kjo ka çuar në një varësi jo të shëndetshme nga nafta dhe gazi rus, gjë që i jep Moskës epërsinë gjeopolitike.

Tani është koha që Evropa të fillojë të kërkojë opsione më të mira për importet e saj të energjisë. Fatmirësisht, ka mjaft mundësi, duke përfshirë Afrikën e Veriut, Mesdheun Lindor dhe madje edhe eksportet e gazit natyror të lëngshëm nga aq larg si SHBA-ja dhe Gjiri.

Megjithatë, një zonë të cilës Evropa duhet t’i kushtojë vëmendje të veçantë është rajoni rreth Detit Kaspik. Kjo është arsyeja pse takimi i ministrave të jashtëm të Turqisë, Azerbajxhanit dhe Turkmenistanit ishte kaq i rëndësishëm.

Rajoni i Kaspikut ka rreth 292 trilion metra kub gaz natyror në rezerva të provuara dhe të mundshme. Ajo gjithashtu ka infrastrukturë të gjerë dhe të besueshme tubacioni që e lidh atë me tregjet në Evropë.

Megjithatë, një pjesë e rëndësishme e enigmës energjetike të Kaspikut mungon: Një tubacion gazi trans-kaspik që lidh Turkmenistanin në bregun lindor me Azerbajxhanin në perëndim.

Turkmenistani mendohet të ketë rezervat e katërta më të mëdha të gazit natyror në botë. Një tubacion është e vetmja mënyrë e qëndrueshme ekonomikisht për të lëvizur gazin natyror përmes Detit Kaspik, sepse alternativa, shndërrimi i tij në LNG, është shumë i kushtueshëm për transport në një distancë kaq të shkurtër. Prandaj, pa një tubacion përtej detit, nuk ka asnjë mënyrë fitimprurëse për të transportuar gaz nga Azia Qendrore në Evropë pa kaluar më parë përmes Rusisë.

Ideja e ndërtimit të një tubacioni të gazit natyror përgjatë Detit Kaspik është debatuar për dekada. Megjithatë, ka katër arsye pse tani është koha e duhur për të ndërtuar përfundimisht një të tillë.

Së pari, Turkmenistani është pa para. Ashgabat është mbështetur shumë në eksportet e gazit natyror për shumë pak klientë, kryesisht Rusi dhe Kinë. Vendi është përfshirë në një krizë ekonomike. Ata investitorë ndërkombëtarë që mund të hyjnë në vend hezitojnë ta bëjnë këtë, sepse pak është bërë për të përmirësuar klimën e biznesit, për të privatizuar industritë shtetërore ose për të luftuar korrupsionin e shfrenuar.

Potenciali më i madh për Turkmenistanin për të kthyer situatën e tij të rëndë ekonomike qëndron te burimet e tij energjetike. Ish-presidenti Gurbanguly Berdimuhamedov së fundmi ia dorëzoi pushtetin djalit të tij, Serdarit. Mbetet për t’u parë nëse ai do të adoptojë një qasje më të hapur ndaj investimeve të huaja sesa babai i tij, por një gjë është e sigurt: Turkmenistani ka nevojë për rrjedha të reja të ardhurash dhe një tubacion gazi trans-kaspik mund të ndihmojë.

Së dyti, Rusia dhe Irani janë të hutuar. Asnjë vend, që të dy janë shtete bregdetare të Kaspikut, nuk e mbështeti idenë e një tubacioni gazi nën det në të kaluarën. Ata të dy e dinin se kjo do t’i përjashtonte nga çdo marrëveshje gazi me Evropën. Megjithatë, asnjëri prej tyre nuk është aktualisht në një pozicion të madh për të bërë shumë për një projekt të gazsjellësit trans-Kaspik.

Përballë sanksioneve ekonomike, ekonomia e Rusisë mbetet e brishtë. Ndërsa mbështetja popullore për luftën në Ukrainë mbetet e lartë për momentin, ka të ngjarë që trazirat e brendshme të rriten ndërsa sanksionet fillojnë të kafshohen dhe lufta zvarritet.

Irani po përballet me probleme të ngjashme ekonomike edhe në vend. Presidenti Ebrahim Raisi po merret me protesta publike në rritje në mbarë vendin. Ndërkohë, një marrëveshje e re bërthamore me SHBA duket e pamundur. Prandaj, ka të ngjarë që Moska dhe Teherani të kenë probleme më të mëdha për t’u shqetësuar sesa një tubacion gazi trans-kaspik.

Së treti, pjesa më e madhe e infrastrukturës është tashmë e vendosur për të ofruar gaz nga Turkmenistani në Evropë. Në anën perëndimore të Detit Kaspik, Korridori Jugor i Gazit filloi operimet në vitin 2020. Ky rrjet tubacionesh, i cili shtrihet për 3,340 km në shtatë vende, ka potencialin për të furnizuar Evropën me 60 miliardë metra kub gaz natyror në vit.

Në bregun lindor të Detit Kaspik, Ashgabat ka ndërtuar tashmë të ashtuquajturin tubacion Lindje-Perëndim, një tubacion gazi natyror prej 780 km që lidh provincën Mary në lindje me bregdetin Kaspik të vendit. Ajo ka potencialin të transportojë 30 miliardë metra kub në vit.

Së fundi, shumica e pengesave ligjore për ndërtimin e një gazsjellësi nuk ekzistojnë më. Konventa për Statusin Ligjor të Detit Kaspik, e nënshkruar nga të pesë shtetet bregdetare të Kaspikut në vitin 2018, lejon që tubacionet të vendosen vetëm me pëlqimin e vendeve të përfshira në projekt.

Siç u përmend më lart, Irani dhe Rusia kundërshtojnë idenë e një gazsjellësi dhe kështu argumentuan se çdo projekt i tillë duhet së pari të ketë marrëveshjen e të pesë shteteve bregdetare. Konventa e re më në fund mund t’i japë dritën jeshile një gazsjellësi trans-kaspik sapo palët e interesuara, në këtë rast Turkmenistani dhe Azerbajxhani, të arrijnë një marrëveshje.

Rajoni i Kaspikut ka bërë një rrugë të gjatë që nga ndërtimi i tubacionit të tij të parë në vitin 1906. Sot, ekziston një rrjet i gjerë tubacionesh që lëvizin naftë dhe gaz. Një tubacion gazi trans-kaspik, i shoqëruar me Korridorin Jugor të Gazit, do të ndryshonte peizazhin gjeopolitik në rajon dhe më gjerë.

Me Nord Stream 2, një tubacion i planifikuar më parë i gazit natyror nga Rusia në Gjermani, tani i vdekur si rezultat i pushtimit të Ukrainës, Evropa në kërkim të alternativave energjetike, Rusia dhe Irani të shpërqendruara dhe Azerbajxhani dhe Turkmenistani të gatshëm, tani është koha që më në fund ta bëjë këtë projekt realitet.

* Luke Coffey është drejtor i Qendrës Douglas dhe Sarah Allison për Politikën e Jashtme në Fondacionin Heritage.