Reichsbank: Banka Qendrore e Gjermanisë vendos themelin e fatkeqësisë monetare

Spread the love

Reichsbank: Banka Qendrore e Gjermanisë vendos themelin e fatkeqësisë monetare

Nga John Kennedy * [MISES]

Më 18 janar 1871, Perandoria Gjermane u krijua pas një konflikti shtatëvjeçar për të bashkuar konfederatat gjermane. Prusia, një shtet verior gjerman në Detin Baltik do të ishte kombi që do të bashkonte Gjermaninë nën një sundimtar qendror, Kaiser Wilhelm I. Banka qendrore e Prusisë, “Reichsbank”, do të merrte kontrollin më 1 janar 1876. Ndërsa standardi i arit u miratua pas luftërave të ribashkimit në 1871, Reichsbank do të miratonte një shenjë “ari” si monedhë universale gjermane.

Një kilogram ari do të ishte 2790 marka, me një markë të shkëmbyer për 358 miligramë. Gjithsesi, çdo komb kishte kurse të ndryshme këmbimi për paratë e tyre “të arit”. Paundi stërlina, për shembull, kishte një kurs këmbimi prej 7.32 gram. Dollari “ari” kishte një kurs këmbimi prej 1.50 gram, që do të thotë katër marka ari të këmbyera me një dollar amerikan.

Megjithatë, si çdo bankë qendrore, ato nuk do të qëndronin të ndershëm dhe do të shkatërronin ekonominë e vendit. Konfiskimi i arit, inflacioni dhe manipulimi i normave të interesit do të futeshin të gjitha në Gjermaninë para dhe pas Luftës së Parë Botërore.

Konfiskimi i arit

Ndërsa qeveritë lejuan një “standard ari” dhe përdorimin personal të arit, kur shteti duhej të frynte për të financuar politikat e tij të luftës ose të mirëqenies, ato nuk do të hezitonin të konfiskonin arin. Urdhri Ekzekutiv 6102, i nënshkruar më 1 maj 1933, urdhëroi të gjithë qytetarët amerikanë që të dorëzonin arin e tyre, qofshin ato monedha, shufra ose çertifikata. Ari do të ruhej në kasaforta dhe Amerika do të shkonte përgjysmë nga standardi i arit; të huajt nuk do të pengoheshin ende nga shkëmbimi i dollarit në ar.

Për shkak të kësaj, presidenti Roosevelt nuk do ta kishte problem të frynte monedhën pasi qytetarët nuk kishin më kontroll mbi politikën monetare. Reichsbank e Gjermanisë para Luftës së Parë Botërore gjithashtu kishte të njëjtat përfitime të konfiskimit, me tensionin që po krijohej midis fuqive evropiane, shtetit do t’i duheshin më shumë para për t’u përballur me luftën. Gerald Feldman në librin e tij “Çrregullimi i madh” thotë:

Reichsbank e shihte varësinë e monedhave me mosmiratim në rritje. Ndërsa tensionet ndërkombëtare u rritën në vitet e paraluftës, Reichsbank e konsideroi gjithashtu të rrezikshëm qarkullimin e tepërt të monedhave, sepse mund të vepronte si një frenim ekstrem në aftësinë e Reichsbank-ës për të kënaqur kërkesat e qeverisë për likuiditet në rast lufte.

Drejtuesit e Reichsbank-ës e dinin se një luftë po vinte, kështu që ata morën masa për të ulur sasinë e monedhave të arit në qarkullim dhe për të shtypur më shumë kartëmonedha letre fiat për të financuar luftën e ardhshme. Presidenti Rudolf Havenstein i Reichsbank-ës kërkoi më 18 qershor 1914, që të gjitha bankat të dorëzonin të gjithë arin në kasafortat e Reichsbank-ës, kjo ishte dhjetë ditë përpara se Arkiduka Franz Ferdinand të vritej në Sarajevë.

Si gjithmonë, Banka Qendrore printoi më shumë kartëmonedha fiat letre, atëherë në sistemin bankar kishte ar të shëlbueshëm. Kështu, më 31 korrik 1914, Reichsbank mbylli dyert e saj për të parandaluar qarkullimin e bankave deri më 4 gusht 1914, kur u ndalua konvertueshmëria e markës në ar. Ludwig von Mises në librin e tij “Veprimi njerëzor “(f. 472) thotë:

Inflacionistët po luftojnë standardin e arit pikërisht sepse i konsiderojnë këta kufij (përmbushjet bankare edhe pa para të lehta) një pengesë serioze për planet e tyre. Qeveritë ishin të etur për ta shkatërruar, sepse ishin të përkushtuara ndaj gabimeve se zgjerimi i kredisë është një mjet i përshtatshëm për të ulur normat e interesit.

Meqë ari nuk ishte më problem, pasi çmimet, marrëveshjet dhe eksportet e arit u bënë të paligjshme, Reichsbank tani ishte e lirë të zgjeronte paratë për të financuar luftën.

Zgjerimi i Easy Money në Gjermani

Siç u përmend më parë, bankat qendrore ishin të njohura për shtypjen e më shumë kartëmonedhave se sa ari. Numri i kartëmonedhave me prerje të lartë (pesëdhjetë, njëqind, njëmijë) u rrit nga 1,951,000 në 1908 në 2,574,000 në 1913. Kartëmonedhat me prerje të ulët (pesë dhe dhjetëra) u rritën nga 62 milionë në 148 milionë.

Deri në vitin 1914, kishte 2.1 miliardë marka në qarkullim, dhe deri në fund të luftës në 1918, kishte 22.2 miliardë marka në qarkullim. Inflacioni do të çojë gjithmonë në çmime më të larta; shtypja e kartëmonedhave do të zhvlerësojë monedhën dhe bizneset do të duhet të vazhdojnë me ndryshime të tilla. Megjithatë, qeveritë mund të iniciojnë kontrolle të çmimeve për mallra të caktuara që do ta mbajnë çmimin artificialisht të ulët, qeveria gjermane e bëri këtë gjatë Luftës së Parë Botërore.

Çmimet e ushqimeve mbaheshin jashtëzakonisht të ulëta, por kishte edhe mungesa masive në të gjitha llojet e mallrave, në vitin 1918 Bordi Gjerman i Shëndetit Publik deklaroi se: “763,00 gjermanë kishin vdekur nga sëmundjet dhe uria nga një bllokadë”.

Ishte një bllokadë? Apo ishte një politikë e keqe ekonomike që ndodhi para dhe gjatë luftës? Jo vetëm që kontrollet e çmimeve e mbajtën çmimin e prodhimit të ulët, por edhe tregu gjerman i aksioneve u mbyll deri në dhjetor 1917, gjë që pengoi rëndë sistemin e çmimeve. Rekrutimi nga Gjermania rurale dhe lëvizja e duarve të fermave në fabrikat e armatimit ishin gjithashtu një arsye për mungesat, sido që të ishte, fermerët po ulnin prodhimin e tyre për shkak të mungesës së stimujve të çmimeve. Rënia e parave e Frederick Taylor flet për këtë:

Ishte e qartë se Gjermania po kthehej në dy vende: një Gjermani urbane, e varur nga ushqimet e importuara nga jashtë ose nga fshati; dhe një Gjermani rurale, e cila ishte e vetë-mjaftueshme dhe hezitonte të lëshonte atë që rritej, përveç nëse çmimi ishte i duhuri. Kjo ndarje do të vazhdojë edhe në paqen e pakënaqur.

Jo vetëm që bankierët qendrorë dhe politikanët shkatërruan ekonominë e Gjermanisë, por ata gjithashtu ndanë me sukses njerëzit kundër njëri-tjetrit.

Konkluzioni

Gabimet si të bankierëve qendrorë ashtu edhe të komisarëve të qeverisë gjermane do ta ndiqnin popullin gjerman në paqen e vështirë gjatë Republikës së Vajmarit, dhe siç e dimë tani ajo do të përkeqësohej. Ideja e parave të lehta, kontrolli i çmimeve dhe lavdërimi i luftës do të vazhdonin si në Republikën e sapoformuar të Weimarit ashtu edhe në Gjermaninë naziste. Dekadat e ndërhyrjes së qeverisë e kanë bërë popullin gjerman në atë pikë të jetë siç e shprehu Thomas Mann: “Me zemër të ftohtë dhe të mbështetur në politikë dhe fat dhe duke harruar se si të mbështeten tek vetja si individë”.

Por shumë njerëz në Evropë dhe jashtë saj nuk i kanë mësuar mësimet e kontrollit të qeverisë. Bankierët dhe politikanët, megjithatë, kanë mësuar. Por ata nuk mësuan ekonominë bazë. Ata mësuan se sa shumë mund të shpëtojnë.

*Rreth autorit: John Kennedy është i sapodiplomuar në Akademinë e Kolegjit Hartford Magnet Trinity. Ekonomistë të tillë si Murray Rothbard, Hans-Hermann Hoppe dhe Ludwig von Mises kanë rrëmbyer interesin e tij në ekonominë austriake dhe e kanë frymëzuar atë të fillojë të shkruajë.

Burimi: Ky shkrim është publikuar nga Instituti MISES & EURASIAREWY [Përktheu: ISHGJ]

MISES

Instituti Mises, i themeluar në vitin 1982, studjon bursën e ekonomisë, lirisë dhe paqes austriake. Na udhëzon tradita intelektuale liberale e Ludwig von Mises (1881-1973) dhe Murray N. Rothbard (1926-1995). Prandaj, Instituti MISES kërkon një ndryshim të thellë dhe radikal në klimën intelektuale: larg nga statizmi dhe drejt një rendi të pronës private. Instituti MISES inkurajon kërkimin historik kritik dhe qëndron kundër korrektësisë politike.


Spread the love


Leave a Reply