Zgjedhjet Parlamentare në Greqi: Pasiguria si kurrë më parë

Zgjedhjet Parlamentare në Greqi: Pasiguria si kurrë më parë

Nga Dr. Tomi Dimitrovski* [IFIMES]

Greqia ishte vendi i parë nga rajoni që u bashkua me BE-në

Greqia ishte vendi i parë nga rajoni që u bashkua me Bashkimin Evropian. Përkatësisht, Greqia u bë anëtare e BE-së në vitin 1981, anëtare e Zonës Shengen në vitin 1992, ndërsa në Eurozonë në vitin 2001. Greqia është anëtare e NATO-s që nga viti 1952.

Duke qenë se është e rrethuar nga tre dete, konkretisht Deti Jon, Deti Egje dhe Deti Mesdhe, Greqia ka një pozicion specifik gjeostrategjik. Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe Greqia kultivojnë marrëdhënie miqësore. Megjithatë, është e rëndësishme të theksohet se shumica e popullsisë greke është e fesë ortodokse dhe një pjesë e popullsisë ushqen simpati për Rusinë. Kjo nuk përbën asnjë problem për orientimin strategjik të vendit drejt BE-së dhe NATO-s. Marina amerikane ka bazën e saj detare (në Gjirin Souda) në ishullin e Kretës që nga viti 1951. Në vitin 2021, SHBA dhe Greqia nënshkruan një marrëveshje që lejon ushtrinë amerikane të përdorë tri baza tjera ushtarake në bregdetin Egje të Greqisë – në Volos , Litochoro dhe Aleksandropolis.

Aktorët aktualë kryesorë në politikën greke

Aktualisht, qeveria greke drejtohet nga kryeministri Kyriakos Mitsotakis, i cili është edhe President i Demokracisë së Re (që nga viti 2016), partia më e madhe politike në Greqi. Partia u krijua në vitin 1974 pas rënies së juntës ushtarake në Greqi. Partia Demokracia e Re është anëtare e grupimit të Partive Popullore Evropiane (EPP). Politika greke ka specifikën e saj që mbizotëronte në të kaluarën. Megjithatë, ajo është ende e pranishme në Partinë Demokracia e Re. Specifike janë lidhjet familjare ndërmjet udhëheqjes së partisë (dinastitë familjare-politike greke). Përkatësisht, Kyriakos Mitsotakis është djali i ish-kryeministrit grek Konstantinos Mitsotakis. Mitsotakis senior shërbeu si kryeministër grek në periudhën 1990-1993. Kyriakos Mitsotakis lindi në Athinë në vitin 1968 dhe u diplomua në Harvard (1986 – 1990). Nga viti 1990 deri në vitin 1991 ka punuar si analist financiar në një bankë në Londër. Ai mori diplomën e tij master në Universitetin Stanford (1992 – 1993) dhe mban një MBA nga Harvardi (1993 – 1995). Motra e Kyriakos, Dora Bakojanis, ishte Ministre e Punëve të Jashtme të Greqisë (2006 – 2009). Djali i Dorës, Kostas Bakojanis është kryetari aktual i Bashkisë së Athinës. Mitsotakis është angazhuar aktivisht në politikë që nga viti 2000. Në vitin 2004 u zgjodh deputet në parlamentin grek. Në këto zgjedhje ai fitoi numrin më të madh të votave në Athinë nga kandidatët e Partisë Demokracia e Re. Mitsotakis gëzon mbështetje të pakualifikuar të Partisë Popullore Evropiane (EPP). Ai gjithashtu kultivon bashkëpunim të shkëlqyer me Shtetet e Bashkuara. Partia Demokratike në SHBA ka marrëdhënie të shkëlqyera me diasporën e madhe dhe të fuqishme greke në SHBA.

Partia SYRIZA (Koalicioni i të Majtës Radikale – Aleanca Progresive) u krijua në vitin 2004 dhe aktualisht është partia e dytë më e madhe në Greqi. Partia është pasardhëse e partisë

SYNASPISMOS (Koalicioni), e cila u krijua në 1989. SYRIZA drejtohet nga Aléxis Tsípras. Ai është i lindur në Athinë në vitin 1974 dhe me profesion është inxhinier ndërtimi. Tsípras ka qenë president i partisë që nga viti 2008. Në të kaluarën ai ka qenë anëtar i Partisë Komuniste të Greqisë (KKE). Në SYRIZA nuk ka lidhje familjare në strukturën drejtuese.

PASOK është themeluar në vitin 1974. Emri i partisë është shkurtim i Lëvizjes Socialiste Panhelene. Partia PASOK është anëtare e Partisë Socialiste Evropiane (PES). Në të kaluarën ishte partia në pushtet në Greqi për disa vite, ndërsa aktualisht është partia e tretë më e madhe në vend. Në kohët e fundit (2021), partia ka një lider të ri – Nikos Androulakis, i cili është një ish-deputet i Parlamentit Evropian. Androulakis është i lindur në vitin 1979 dhe me profesion është inxhinier ndërtimi.

Partitë më të vogla në Greqi

Partia Komuniste e Greqisë (KKE) u krijua në vitin 1918, pas revolucionit socialist në Rusi. Presidenti aktual i saj është Dimitris Koutsoumpas, (lindur në 1955), me profesion avokat. Është e rëndësishme të theksohet pjesëmarrja e partisë në luftën kundër pushtimit fashist në Luftën e Dytë Botërore, në Luftën Civile (1946 – 1949) dhe në luftën kundër juntës greke (1967 – 1974).

Partia Ellinikí Lýsi /Zgjidhja Greke/ u themelua në vitin 2016 si pasardhëse (de facto) e partisë LAOS, e cila ishte krijuar në vitin 2000. LAOS është një parti e ekstremit të djathtë. Presidenti i saj është Kyriakos Velopoulos, një gazetar i lindur në vitin 1965.

MeRa25 është një parti e orientuar nga e majta e themeluar në vitin 2018. Presidenti i saj është Yanis Varoufakis, i lindur në vitin 1961. Varoufakis mori doktoraturën në ekonomi në Universitetin e Essex, Mbretëria e Bashkuar në 1987. Varoufakis ishte ministër i financave në qeverinë e udhëhequr nga SYRIZA nga janari deri në korrik 2015, pra në kohën e krizës së madhe të borxhit në Greqi. Ai përgatiti një plan apokaliptik për një sistem të ri kombëtar pagesash nëse Greqia do të largohej nga Eurozona. Sigurisht, Varoufakis u hoq më pas nga posti dhe u largua nga SYRIZA. Prejardhja e tij e bën atë të papërshtatshëm për një koalicion.

Më 2 maj të këtij viti, Gjykata Kushtetuese greke ndaloi pjesëmarrjen e partisë Elines (përkthim: Grekët) në zgjedhjet e ardhshme. Themeluesi i partisë është Ilias Kasidiaris, një ish-anëtar i partisë tashmë të shpërbërë Agimi i Artë që u karakterizua si parti (neo-naziste). Partia Elines është themeluar në vitin 2020 dhe ka një vlerësim mjaft të lartë për të qenë pjesë e Parlamentit të ri. Ndalimi i pjesëmarrjes në zgjedhje do t’i përshtatet Partisë Demokracia e Re. Selia e partisë Agimi i Artë u mbyll në vitin 2019. Disa anëtarë të partisë u shpallën fajtorë për vrasjen e këngëtarit hip-hop Pavlos Fyssas.

Partitë e tjera në Greqi kanë një vlerësim më të ulët dhe vështirë se do të arrijnë pragun e zgjedhjeve prej 3%.

Ligji zgjedhor në Greqi

Parlamenti grek ka 300 përfaqësues, që do të thotë se për krijimin e qeverisë kërkohet mbështetja e 151 përfaqësuesve. Ligji Zgjedhor në Greqi ka një specifikë të quajtur “përfaqësimi proporcional i përforcuar”, i cili u prezantua në vitin 2004. Domethënë, partisë që fiton numrin më të madh të mandateve në parlament i jepet një numër shtesë (bonus) mandatesh. Kjo u prezantua për ta bërë më të lehtë për partinë fituese krijimin e një qeverie më vete, pra pa partnerë koalicioni. Në përgjithësi, ky model ka funksionuar mirë pasi lehtëson një shumicë të qëndrueshme parlamentare në vend.

Zgjedhjet e planifikuara për në 21 maj do të zhvillohen sipas modelit të ri zgjedhor, i cili do të përdoret vetëm këtë herë. Konkretisht, modeli u krijua në vitin 2016 nga qeveria e orientuar nga e majta e kryesuar nga Aléxis Tsípras. Megjithatë, sipas legjislacionit grek, ndryshimet e miratuara në ligj do të zbatohen me vonesë (në këto zgjedhje të 21 majit). Ky legjislacion zvogëlon ndikimin e mundshëm të qeverisë aktuale në zgjedhjet e ardhshme. Zgjedhjet e vitit 2019 u mbajtën në përputhje me ligjin e vjetër zgjedhor. Modeli zgjedhor (i miratuar në vitin 2016), i cili do të jetë bazë për zgjedhjet e 21 majit, nuk përfshin përfaqësuesit shtesë të bonusit dhe bazohet në modelin zgjedhor proporcional. Megjithatë, qeveria aktuale e udhëhequr nga Mitsotakis ka rivendosur ligjin e vjetër zgjedhor në 2020 me disa modifikime të vogla. Kjo do të thotë se zgjedhjet e ardhshme (sa herë që mbahen pas 21 majit) do të mbahen duke përdorur modelin tradicional me një sistem disi të modifikuar të “përfaqësuesve bonus” për fituesin. Kjo do të thotë se nëse partia fituese fiton 25% të votave do të marrë një bonus prej 20 përfaqësuesish, dhe nëse fiton 40% (nëse fiton 38% për të qenë më konkret), do të marrë një bonus prej 50 përfaqësuesish. Një simulim i thjeshtë për zgjedhjet aktuale të planifikuara për 21 maj, me shpërndarjen aktuale të pushtetit, do të ishte si vijon: nëse fituesi i zgjedhjeve fiton rreth 42% të votave, sipas legjislacionit aktual fituesi do të kishte 126 përfaqësues, ndërsa sipas ligjit të vjetër-të ri, i cili do të jetë në fuqi nga zgjedhjet e ardhshme (për shembull në korrik 2023), do të kishte 158 përfaqësues (mandate). Simulimi është bërë sipas balancës aktuale të pushtetit dhe për një mbledhje të parlamentit që do të përfshinte gjashtë parti politike.

Kjo nuk duhej të ndodhte

Tragjedia hekurudhore që ndodhi në rrethin e Tempit më 28 shkurt 2023 mori 57 jetë. Shumë nga viktimat ishin studentë në kulmin e rinisë së tyre. Treni i pasagjerëve Athinë-Selanik është përplasur me një tren mallrash. Mësohet se shkak i tragjedisë është bërë gabimi njerëzor. Megjithatë, prej disa vitesh sindikata hekurudhore ankohet për kushtet e këqija dhe kërkon përmirësime të infrastrukturës së hekurudhave greke. Askush nuk ishte përgjegjës për këtë. Këtë herë e gjithë qeveria e Mitsotakis e pagoi çmimin dhe vlerësimi i saj ra në mënyrë drastike.

Në zgjedhje do të ndikojë edhe skandali që përfshin përgjimin e presidentit të PASOK-ut Androulakis, i cili u shfaq në verën e vitit 2022. Gjegjësisht, pas paralajmërimit për një tentativë përgjimi nga shërbimi i sigurisë kibernetike të Parlamentit Evropian, Autoriteti Helen për Sigurinë

dhe Privatësinë e Komunikimit (ADAE), konstatoi se Shërbimi Informativ Grek (EYP) kishte përgjuar telefonin e Androulakis. Mësohet se përgjimi i telefonit është bërë me urdhër të prokurorit përkatës, me pretekstin e bashkëpunimit të mundshëm të Androulakis me faktorin e huaj. Kjo në fakt nuk dukej bindëse. Çmimi politik u pagua dhe drejtori i shërbimit inteligjent EYP dha dorëheqjen nga posti, si dhe Sekretari i Përgjithshëm i Kryeministrit Mitsotakis, Grigoris Dimitriadis. Ai është nipi i tij nga motra e tij (jo Dora por Katerina Mitsotakis) dhe njeriu më i besuar i kryeministrit. Dilemë mbetet nëse Mitsotakis ka qenë i informuar për këtë veprim delikat të EYP-së.

Vlerësimi aktual i partive

Greqia ka agjenci të respektuara për analizën e vlerësimit të partive publike dhe opinionit publik. Për një numër të gjatë vitesh analizat e tyre parashikonin mirë rezultatet e zgjedhjeve.

Zgjedhjet e ardhshme do të jenë një provë për këto parti kryesore: Demokracia e Re, SYRIZA dhe PASOK dhe partitë më të vogla si KKE, MeRa25 dhe Ellinikí Lýsi.

Rejtingu aktual i Demokracisë së Re shkon në 33%. Megjithatë, analizat e agjencive tradicionalisht i referohen edhe parametrit “vota të parashikuara”, i cili për Demokracinë e Re shkon deri në 36.9%. Demokracisë së Re do t’i duheshin rreth 38% për të krijuar qeverinë, jo sipas modelit aktual, por sipas modelit zgjedhor, duke përfshirë bonusin e shtuar të përfaqësuesve shtesë. Ky fakt duhet të merret parasysh, pasi është e mundur që vendi të zhvillojë zgjedhje të reja pasuese (në fillim të korrikut). Nëse askush nuk e vendos qeverinë pas zgjedhjeve të ardhshme. Demokracia e Re me sa duket i ka mbijetuar rënies së vlerësimit pas tragjedisë në qarkun e Tempit. SYRIZA ka një vlerësim më të ulët se Demokracia e Re me rreth 6% (vlerësimi i tij është në nivelin 27%). P asohet nga PASOK (vlerësimi në nivelin rreth 10%) dhe më pas KKE (vlerësimi në nivelin rreth 7%). Vlerësimi i partive MeRa25 dhe Ellinikí Lýsi është disi mbi pragun zgjedhor prej 3% për pjesëmarrjen në Parlament.

Kyriakos Mitsotakis ka vlerësimin më të lartë personal si kandidat për kryeministër të ardhshëm – 37%. Ai pasohet nga Aléxis Tsípras, vlerësimi i të cilit është në nivelin 21%.

Ditë e vështirë zgjedhjesh

Simulimet e mandateve të mundshme përfaqësuese bëjnë edhe agjencitë për analizë të renditjes së partive politike. Nëse shpërndarja aktuale e pushtetit mbetet e pandryshuar deri në zgjedhje, partitë që do të përbëjnë parlamentin përfshijnë: ● Demokracia e Re: 121 (përfaqësues) ● SYRIZA: 100 ● PASOK: 33 ● KKE: 32 ● MeRa25: 12 ● Ellinikí Lýsi: 11.

Një ditë pas zgjedhjeve

Nuk ka dyshim se presidentja greke, Katerina Sakellaropoulou, së pari do t’i japë mandatin për krijimin e qeverisë Mitsotakis, në mënyrë që ai të mundohet të krijojë qeverinë. Gjithsesi, është e sigurt se Demokracia e Re nuk do të jetë në gjendje të krijojë vetë qeverinë. E vetmja parti e

orientuar nga e djathta është Ellinikí Lýsi, por një koalicion i të dyjave nuk do të siguronte gjithsej 151 vota.

Prandaj, ka dy opsione.

Një opsion është që Mitsotakis të kthejë mandatin e tij, duke shpresuar për zgjedhje të reja. Ai mund të ndjekë një fushatë agresive me synimin për të rritur vlerësimin e partisë në të paktën 38%. Zgjedhjet e ardhshme me shumë mundësi do të mbaheshin në fillim të korrikut para fillimit të sezonit të lartë turistik. Mitsotakis-it do t’i përshtatej krejtësisht nëse partitë më të vogla nuk e përmbushin pragun zgjedhor prej 3%, në mënyrë që ai të mund të marrë një numër më të madh të përfaqësuesve bonus. Nëse atëherë Demokracia e Re fiton më shumë se 38% të votave, do të jetë në gjendje të krijojë vetë qeverinë.

Opsioni tjetër për Mitsotakis është t’i ofrojë PASOK-ut krijimin e një qeverie koalicioni, por disi nuk ka asnjë entuziazëm të madh për një gjë të tillë aktualisht. Bashkëpunimi mes Demokracisë së Re dhe SYRIZA-s nuk është opsion.

Nëse Mitsotakis kthen mandatin, Tsípras do të përpiqet të krijojë qeverinë. Megjithatë, shanset për krijimin e qeverisë nga partitë e orientuara nga krahu i majtë (SIRIZA, PASOK dhe MeRa25) janë të pakta dhe një opsion i tillë gjithashtu nuk do të ishte popullor. Kryeministri Mitsotakis tha se një opsion i tillë do të nënkuptonte një “qeveri të të mundurve”. Në të njëjtën kohë, partitë e majta kanë frikë se me një lëvizje të tillë do të shkaktonin revoltë tek votuesit, pasi një praktikë e tillë ka qenë e paprecedentë deri tani. Për më tepër, askush në Greqi nuk është gati të harrojë planin apokaliptik të Varoufakisit për të krijuar një sistem të ri pagesash në vend. KKE refuzon çdo lloj bashkëpunimi.

Së fundmi në një intervistë Androulakis deklaroi se edhe nëse në të ardhmen krijohet një qeveri koalicioni, Mitsotakis nuk mund të jetë kryeministër i saj. Androulakis aludoi për punët e përgjimit dhe tragjedinë në lagjen Tempi. Mitsotakis natyrisht nuk është dakord me një qëndrim të tillë, pasi gëzon mbështetjen më të madhe nga të gjithë politikanët.

Pasiguria

Për herë të parë në disa cikle të fundit zgjedhore, sondazhet e opinionit publik nuk tregojnë se ndonjë parti aktualisht mund të fitojë me shumicë dhe më pas të krijojë qeverinë e vetme. E gjithë kjo është e komplikuar nga modeli aktual zgjedhor. Koalicionet nuk janë të njohura në Greqi, por nuk janë gjithashtu të pamundura. Zgjedhjet e mundshme të mëvonshme duke përdorur modelin e rregulluar, atë të vjetër-të ri të përfaqësuesve të bonusit, do t’i jepnin avantazh partisë më të madhe. Javët e fundit shënuan një trend të rritjes së vlerësimit të kryeministrit Mitsotakis dhe Demokracisë së Re.

________________________

* Dr. Tomi Dimitrovski është ish-ambasador i Maqedonisë në Republikën e Sllovenisë (2014-2018) dhe ish-Konsull i Përgjithshëm në Selanik, Republika e Greqisë (2007-2014). Tomi Dimitrovski ka doktoruar (Universiteti i Sheffield, Mbretëria e Bashkuar, 2018). Ai ligjëron menaxhimin strategjik të organizatave të kujdesit shëndetësor në Universitetin e Sheffield, Mbretëria e Bashkuar, dhe menaxhimin e kujdesit shëndetësor në CITY College, Kampusi i Universitetit të York-ut në Evropë në Selanik, Republika e Greqisë.