Hehir: Shqiptarët e Kosovës kanë rezistuar më së shumti në 50 vjetët e fundit

Spread the love

Hehir: Shqiptarët e Kosovës kanë rezistuar më së shumti në 50 vjetët e fundit

Aidan Hehir, profesor i Marrëdhënieve Ndërkombëtare në Westminster, ka thënë se shqiptarët e Kosovës janë populli që ka rezistuar më së shumti në 50 vjetët e fundit në Evropë dhe botë. Sipas tij, kjo qasje duhet të vazhdojë dhe Kosova duhet “të durojë” edhe përballë presionit të ri ndërkombëtar për çështjen e Asociacionit.

Në një intervistë në “Interaktiv” të KTV-së të premten, në 15-vjetorin e Pavarësisë së Kosovës, Hehir ka thënë se është pesimist për përpjekjet e fundit për marrëveshje Kosovë-Serbi.

Ai ka thënë se sheh qasje të gabuar të ndërkombëtarëve ndaj Serbisë, për të cilën thekson se nuk ka ndryshuar.

KOHA: Zotëri Hehir, është kënaqësi t’ju kemi si mysafir në Interaktiv.

AIDAN HEHIR: Faleminderit, faleminderit. Është mirë të jem këtu.

KOHA: Është sidomos kënaqësi e madhe, meqë është edhe 15-vjetori i Pavarësisë së Kosovës sot. Dhe në prezantimin që bëra në gjuhën shqipe, theksova se ju keni qenë një përcjellës dhe keni shkruar rreth zhvillimeve politike në Kosovë që nga intervenimi ushtarak i NATO-s në Kosovë, procesin e shtetndërtimit dhe zhvillimeve që kanë pasuar. Sot 15 vjet më parë, Kosova e ka shpallur Pavarësinë: Cila është pozita ndërkombëtare e Kosovës sot?

AIDAN HEHIR: Paj, mendoj se ka pasur progres. Po ecja sot përgjatë bulevardit “Nëna Terezë” në Prishtinë dhe pashë një grup fëmijësh që po mbanin flamujt e Kosovës dhe po këndonin për Kosovën. Dhe ky imazh që pashë më ktheu në vitin 1999. Nuk do të ishte një gjë e tillë e mundshme. Mendoj se Kosova ka zhvilluar një lloj krenarie për veten e saj. Ka bërë progres ndërkombëtar dhe brenda këtu. Ju sot shihni atletë kosovarë duke fituar medalje olimpike, shihni përfaqësuesen e Kosovës në Futboll duke garuar në skenën ndërkombëtare. Gjitha këto janë shenja të progresit, konsolidimit shtetëror dhe bërje pjesë e asaj që quhet komunitet ndërkombëtar.

Fatkeqësisht, janë edhe disa sfida me të cilat përballet Kosova, qoftë sfida të brendshme apo ato të jashtme. Dhe në një masë, edhe shënimi i 15-vjetorit të Pavarësisë ka mbetur nën hije të debateve të fundit sa u përket marrëdhënieve me Serbinë, rolit amerikan. Kështu që mbetet rrugë e gjatë për t’u bërë.

KOHA: Kur flasim specifikisht për raportet e Kosovës me Serbinë, kjo sferë që ka qenë nën fokusin e punës suaj shumëvjeçare me shkrime të ndryshme. Ne kemi bashkëpunuar për këto çështje për shumë vite. Në këtë pikë, ka një përpjekje për të arritur një marrëveshje mes Kosovës dhe Serbisë, por ne kemi parë edhe 10 vjet më parë një marrëveshje mes Kosovës e Serbisë, në prill të vitit 2013, e cila ishte paraqitur si një marrëveshje historike por që nuk i normalizoi raportet Kosovë-Serbi. Si i shihni përpjekjet e fundit për të arritur një marrëveshje dhe a mendoni se përvjetori i 16-të i pavarësisë së Kosovës do ta gjejë vendin të riformësuar e mbase me një status-quo të re?

Pesimist për marrëveshje të shpejtë

AIDAN HEHIR: Nuk e di këtë. Pjesërisht jam pesimist për këtë. Ka kohë kur jam më optimist sesa jam tash. Por mendoj se statusi i Kosovës është formësuar nga faktorët e brendshëm dhe ata regjional. Por më e rëndësishmja, faktorët ndërkombëtarë.

Mbështetja që Kosova mori nga NATO-ja dhe Shtetet e Bashkuara, veçanërisht në vitin 1999 dhe prapë në vitin 2008, e mundësoi që Kosova të jetë aty ku është sot. Por me rënien e fuqisë amerikane dhe derisa Bashkimi Evropian po përballet me probleme të brendshme domethënëse, gjitha këto kishin efekte edhe në Kosovën.

Dhe statusi i Kosovës ka qenë gjithnjë i brishtë, por tash është bërë edhe më i brishtë, sepse miqtë e saj të fortë po i rimendojnë strategjitë e tyre jo vetëm në Ballkan, por edhe përtej ndërkombëtarisht. Fatkeqësisht, problemi me të cilin përballet Kosova – fqinji i saj – Serbia, nuk ka ndryshuar nga viti 1999. Kishte një dritare të vogël një kohë kur u duk sikur forcat demokratike atje do të vinin në pushtet në Serbi, por unë isha në dhjetor të vitit të kaluar në Serbi dhe duke folur me shumë aktivistë të të drejtave të njeriut, të shumtë nga ta thoshin se situata sot në Serbi është po aq keq sa ishte nëse jo më keq sesa në vitet e nëntëdhjeta. Po flasim për mungesën e lirisë së medias, mungesën e një opozite domethënëse dhe për shkak të një politike agresive të jashtme nga regjimi atje.

“Qasje e gabuar e ndërkombëtarëve ndaj Serbisë”

Dhe fatkeqësisht, unë konsideroj se komuniteti ndërkombëtar e ka konceptuar keq qasjen ndaj Serbisë. Kjo qasje lidhet tek ideja se ne duhet të jemi të mirë ndaj Serbisë, ta akomodojmë e përkëdhelim Serbinë, në mënyrë që ta kemi Serbinë në shoqërinë tonë, por e gjithë kjo në kurriz të Kosovës.

Kështu që, Kosova po përballet me këtë sfidë. Për mua është e jashtëzakonshme që një shtet si Serbia që nuk ka pranuar çfarë ka bërë në vitet e ‘90-a, qoftë në Kosovë apo Bosnjë, me një retorikë luftënxitëse, duke mohuar masakra të caktuara që kishin ndodhur, duke u arsyetuar se situata ishte e tillë dhe se nuk kishin faj për këto krime. Dhe prapë komuniteti ndërkombëtar nuk vendos presionin në Serbinë, por vendos presion mbi Kosovën.

KOHA: A po ndodh kjo pasi tash po përballemi në një kohë të Realizmit në Marrëdhëniet Ndërkombëtare, ku fuqitë e mëdha kujdesen vetëm rreth interesave të tyre, posaçërisht për shkak të asaj që po ndodh në lindje të Evropës. A e lexoni ju kështu, sepse edhe në propozimin evropian një marrëveshje mes Kosovës e Serbisë: komuniteti ndërkombëtar e ka nxitur Kosovën, të dyja palët në fakt, por posaçërisht Kosovën për të nënshkruar një marrëveshje, dhe kryeministri i Kosovës ka thënë se ne jemi paralajmëruar se nëse nuk do ta nënshkruajmë marrëveshjen do të përballemi me pasoja…

AIDAN HEHIR: Po. Mendoj se pushtimi rus i Ukrainës duhej të ishte një thirrje për zgjim për perëndimin. Sepse në vitin 2008, Rusia pushtoi Gjeorgjinë. Në vitin 2014 aneksoi Krimenë. Politikat e përkëdheljes që dështuan edhe gjatë Luftës së Dytë botërore me Hitlerin, të njëjta politika dështuan prapë me Putinin. Dhe është i njëjti fat edhe kur vjen puna te Serbia.

Dilema që Kosova përballet është se për 10 vjet i është kërkuar të bëjë kompromise të dhimbshme: qoftë për Asociacionin e Komunave me Shumicë Serbe, qoftë demarkacionin e kufirit me Malin e Zi apo themelimi i Gjykatës Speciale dhe në këmbim, nuk ka përfituar asgjë. E dini, debakli i mos-liberalizmit të vizave është një shembull. Juve ju është premtuar se nëse e kaloni këtë pengesë ne do t’ju japim këtë gjë në këmbim.

Plani evropian

KOHA: Më lejoni t’ju ndërpres pak dhe për hir të debatit të shtroj këtë si çështje. Komuniteti Ndërkombëtar po thotë se duan të zhbllokojnë status-quonë e tanishme, në të cilën status-quo, Kosova nuk është anëtare e Organizatave të ndryshme, siç janë Kombet e Bashkuara, Këshilli i Evropës e të tjera. Pra, ndërkombëtarët po thonë: një marrëveshje do të hapte rrugë si Kosovës e po ashtu edhe Serbisë që të lëvizin para me integrimet euro-atlantike. A nuk përbën ndonjë gjë kjo për Kosovën z. Hehir?

AIDAN HEHIR: Do të ishte e mrekullueshme nëse ky është propozimi që duan të çojnë para. Nëse në ndonjë pikë dikush ka thënë: ‘Nëse ju bëni këto gjëra ne vijim ne garantojmë njohjen nga Serbia’ apo garantojnë që Serbia nuk do të kundërshtojë integrimin e Kosovës.

KOHA: Kjo pjesa e dytë është pjesë e të ashtuquajturit planit-franko gjerman apo propozimit evropian: që Serbia nuk do të kundërshtonte anëtarësimin e Kosovës në Organizatat Ndërkombëtare…

AIDAN HEHIR: Po, por ka pjesë të tjera të propozimit që janë të errëta apo nuk janë të qarta. Dhe nuk ka qartësi se si Bashkimi Evropian do të merret me 5 vendet e BE-së që nuk e njohin Kosovën.

KOHA: Nuk ka garanci po thoni?

AIDAN HEHIR: Jo, Jo. Dhe nëse keni një marrëveshje mes Kosovës dhe Serbisë që është e ngjashme me atë të Gjermanisë Lindore dhe asaj Perëndimore, por ku nuk ka njohje formale, ka njohje de fakto, atëherë mirë. Mund të lëvizim përpara dhe kjo i jep Vuciqit mundësi që ta shesë këtë lloj marrëveshje për publikun e brendshëm atje. Por një gjë e tillë do të duhej të kishte efekt në 5 vendet mos njohëse.

KOHA: Pse jeni kaq pesimist: a nuk ju duket e mundur që Serbia vetëm de-jure të mos e njohë Kosovën, por de fakto do të mund të lëvizte para.. Çfarë ju bën pesimist?

AIDAN HEHIR: Pse do ta bënte Vuçiqi një gjë të tillë? Vuçiqi e ka ndërtuar bazën e elektoratit të tij në nacionalizëm. Ai e ka ndërtuar pushtetin duke premtuar Serbinë e madhe, botën serbe…. Pikëpamja e tij apo mbështetësve të tij nuk është e tillë që do marrëveshje..

KOHA: Fondet Evropiane mund të jenë arsye apo integrimi evropian apo siç e shihni raporte më miqësore mes Serbisë dhe SHBA-së…

AIDAN HEHIR: Po. Dhe mbase i arrin të gjitha këto. Natyrisht se ai nuk është një budalla. Ai është një njeri i zgjuar dhe e ka kuptuar se nëse e bën këtë lojë që po e bën, do të nxjerrë më shumë nga kjo situatë pa e njohur domosdo pavarësinë e Kosovës. Nëse do të kishte një marrëveshje të tillë që do të thoshte: ‘ju nënshkruani këtë dhe ne garantojmë se Serbia nuk do të kundërshtojë integrimin tuaj në organizata ndërkombëtare, ne Bashkimi Evropian sigurojmë se 5 vendet mosnjohëse të jenë pjesë e marrëveshjes, duke përcaktuar se do të pranojmë simbolet shtetërore të Kosovës, pasaportat dhe gjithë gjërat e tjera’, atëherë kjo do të ishte diçka ndryshe. Por po ashtu nuk ka kuptim që Kosova të njihej si entitet nëse në thelb e humb kapacitetin për të ruajtur sovranitetin e brendshëm.

KOHA: Do të bisedojmë për sovranitetin e brendshëm pas pak, por nga ajo që kuptova nga ajo që po thoni, është pra e pakuptimtë të flasim për normalizim të marrëdhënieve mes palëve me një propozim të tillë nëse nuk do të kishte njohje të ndërsjellë?

AIDAN HEHIR: Nëse kjo do të ndodhte, do të ishte e mrekullueshme. Por jam skeptik që Vuçiqi është në gjendje të bëjë një gjë të tillë. Nuk e shoh një gjë të tillë të ndodhë. Nuk mendoj se ai është duke e konsideruar këtë si mundësi. Ai vetëm po dëshiron të krijojë atë gjendje që të duket sikur është ai që po bën përpjekje për kompromis, e kinse po gjen një pajtim me Kosovën, porse e di që nga brenda e ka vështirë që ta shesë një gjë të tillë te njerëzit e tij nëse po flasim për shkëmbimin e përfaqësuesve të përhershëm, njohjen e simboleve kombëtare, pasaportave e gjithë këtyre gjërave.

Nuk mund të imagjinoj se si një nacionalist i fortë si Vuciqi, që është themeli i pushtetit të tij, do ta mbështeste një gjë të tillë dhe mendoj se ai e di këtë gjë. Dhe për këtë, ai do ta shtyjë këtë tregim, ku do të thotë para ndërkombëtarëve: ‘E kam bërë më të mirën, por pala kosovare është konfliktuoze, është e pakompromis e të tjera e të tjera’.

Dhe për këtë fakt, ai është fiksuar pas Asociacionit të Komunave me Shumicë Serbe. Sepse propozimi thotë se marrëveshja hyn në fuqi me asociacionin si pjesë të saj. Aty është thelbi i marrëveshjes. Nëse s’ka marrëveshje për Asociacionin, atëherë të gjitha të tjerat pika që lidhen me njohjen e ndërsjellë de fakto, nuk kanë kuptim. Dhe ai do ta shtyjë këtë duke thënë se ju e keni nënshkruar marrëveshjen e Asociacionit, unë po e bëj më të mirën, por ju jeni të paaftë për kompromis e të tjera gjëra.

E atëherë do të kthehet kah amerikanët e evropianët e do t’u thotë: ‘shikoni, çfarë mund të bëjmë, ne provuam por s’po arrijmë marrëveshje’. Por kjo nënkupton që nuk do të shkojë Vuçiqi në Beograd e t’u thotë njerëzve atje: ‘Shikoni, ne duhet të pranojmë Misionin Permanent të Kosovës këtu në Beograd’.

“Durojeni presionin”

KOHA: Në Prishtinë kryeministri Kurti është nën presion nga komuniteti ndërkombëtar për të pranuar marrëveshjen. Si e tejkaloni këtë presion kur komuniteti ndërkombëtar gjithnjë ka qenë prezent këtu që prej koordinimit të shpalljes së Pavarësisë së Kosovës, pastaj e ka përgjegjësinë në çështjet e sigurisë që janë përgjegjësi e përbashkët me komunitetit ndërkombëtar në Kosovë. Si tejkalohet ky presion duke i thënë JO Asociacionit?

AIDAN HEHIR: Kosova nuk është e vetmja që duhet të navigojë një marrëdhënie të vështirë me Shtete e Bashkuara në mënyrë specifike. Irlanda ka pasur të njëjtën gjë, Koreja e Jugut e shumë kombe rreth botës që janë shumë të varura nga Shtetet e Bashkuara. Dhe ka shumë pika përgjatë historisë që janë përballur me këto dilema kur nuk pajtohemi me SHBA-në për çështje të brendshme apo ndërkombëtare.

Dhe është lehtë për një të huaj si unë të them: ‘Oo njerëz, ju duhet të mbaheni e të ngriheni kundër amerikanëve’. Kjo thirrje s’ka shumë kuptim. Juve dukshëm ju duhet mbështetja amerikane, por po ashtu duhet ta kujtoni se shqiptarët do të jetojnë në Kosovë përgjithmonë. Escobar, Richard Grenell e të gjithë këta persona do të vijnë e shkojnë.

Dhe nëse për momentin, politika e Jashtme amerikane për rajonin, e specifikisht ndaj Kosovës është përçmuese, që besoj se është e tillë tash për tash, atëherë është mirë për njerëzit në Kosovë të mendojnë se mbase duhet të kemi durim këtu. Mbase kjo është një periudhë ku ne do të kemi presion.

KOHA: A është e mundur t’i qëndrohet një presioni të tillë, sepse shohim akterë të tjerë, nga opozita, shoqëria civile që kërkojnë që të mos prishet partneriteti me amerikanët, sepse është thelbësor.

Si tejkalohet ky momentum nëse për interesin e komunitetin ndërkombëtar interes është mbajtja e stabilitetit në Ballkanin Perëndimor, qoftë edhe në kurriz të Kosovës duke mos dashur edhe një konflikt tjetër, përveç asaj që shohim në lindje të Evropës—në Ukrainë. Si tejkalohet presioni ndërkombëtar me përfaqësues diplomatikë të BE-së dhe SHBA-së që në muajt e fundit kanë ardhur vazhdimisht në Prishtinë, duke e shtuar presionin, sidomos për themelimin e Asociacionit?

AIDAN HEHIR: Ka shumë njerëz në perëndim, njerëz sikurse unë, pra që janë më afër akterëve vendimmarrës në perëndim, por që po ashtu thonë se qasja e komunitetit ndërkombëtar ndaj Kosovës është përçmuese.

Nuk është se secili në Washingtron apo në Bruksel pajtohet me këto politika. Ka pasur shumë raportime, le të themi p.sh. Qendra Wilson në SHBA që nuk pajtohet me këtë politikën e përkëdheljes ndaj Serbisë dhe që bën thirrje për një qasje tjetër.

Nëse Kosova thotë se nuk pajtohet me qasjen e SHBA-së ndaj Serbisë nuk e bën Kosovën antiamerikane, nuk nënkupton që Kosova po e lëkund aleancën e saj me Shtetet e Bashkuara. Kjo është e ekzagjeruar. Mund të nënkuptojë se do të ketë biseda të vështira, porse duhet kuptuar se burimi kryesor i jostabilitetit në rajon nuk është Kosova e pavarur.

KOHA: Mbase në sytë tuaj, por nga ajo po që shohim, Serbia po përshkruhet si partner konstruktiv tash për tash.

AIDAN HEHIR: Mendoj se kjo do të bëhet e paqëndrueshme me kalimin e kohës. Vuçiqi ka nxitur forcat nacionaliste në Serbi, në Bosnjë, në Mal të Zi dhe sikurse Millosheviqi, ai do ta ketë të vështirë t’i mbajë nën kontroll këto forca që mund ta konsumojnë atë. Dhe në 1 apo dy vjet do të jetë shumë vështirë për Serbinë të mbajë këtë qëndrim: ‘ne jemi konstruktivë, jemi paqësorë e nuk jemi të interesuar që të krijojmë jo-stabilitet në rajon’. Kjo gjë do të bëhet edhe më e vështirë sidomos nga zhvillimet në Ukrainë. Dhe besoj se kjo do t’i sjellë qartësi Brukselit, por edhe Washingtonit se qasja e tanishme duke i bërë Kosovës thirrje të bëjë koncesione e Serbinë në anën tjetër ta përkëdhelin atë, është gabim. Është gabim i madh.

Në vitet e ’90-a gabimi i njëjtë është bërë. Perëndimi thoshte: ‘Mund të merremi ne me Millosheviqin, nuk duhet ta zgjidhim këtë problem, mund të bëjmë ujdi me të’. Posaçërisht pas marrëveshjes së Dejtonit më 1995. Dhe shihni se çfarë ndodhi më pas 4 vjet më vonë. Kështu që mendoj se helmi që shpërndan Vuçiqi nëpër rajon ka për t’u bërë më i dukshëm në vitet që do të vijnë.

KOHA: Pse sipas jush, Perëndimi është i interesuar ta shtyjë para formimin e Asociacionit. Derisa kryeministri i Kosovës e quan një kopje të Republikës serbe, emisari amerikan Gabriel Escobar disa herë ka thënë se Asociacioni nuk është një kopje e Republikës Serbe. Por një entitet që i siguron serbët e Kosovës të ndihen të sigurt në Kosovë. Si e kuptoni ju që 15 vjet më parë ishte pikërisht komuniteti ndërkombëtar që e dizajnoi edhe Kushtetutën e Kosovës që është derivon nga Plani Ahtisaari. Tash kemi një shtet multietnik dhe përpjekja e re është të ndërtohet një strukturë e re, Asociacioni. Si e kuptoni ju këtë? Pse perëndimi është i interesuar të shtyjë para një politikë që duket si një oksimoron me investimet e tyre 15 vjet më parë?

AIDAN HEHIR: Është pyetje shumë e mirë.

Po është një oksimoron. Janë dy çështje këtu. E para se pse u krijua Asociacioni si pikë e parë. Kujt i nevojitej e kush e deshi atë. Kushtetuta e Kosovës u ofron të drejta të zgjeruara minoriteteve, e specifikisht komunitetit serb.

Dhe këtë Kushtetutë në një masë e ka shkruar SHBA-ja dhe Bashkimi Evropian. Nuk është rasti që minoriteteve në Kosovë u mungojnë të drejtat dhe tash po kërkojnë të drejta, përfaqësim politik, apo njohjen e kulturës së tyre nga shteti i Kosovës apo mundësinë që të mësojnë në gjuhën e tyre. Nuk është kjo çështja në Kosovë.

Prandaj ky asociacion është ëndërruar nga Vuçiqi. Njerëzit prapa Vuçiqit që qëndrojnë në partinë e tij që duan të krijojnë jostabilitet brenda Kosovës. Duan ta bëjnë Kosovën thelbësisht të paqeverisshme.

Dhe kjo qasje e tyre ka marrë rrugë, sepse nëse vazhdon kështu, Kosova do të bëhet një shtet më i dështuar, pastaj amerikanët e Perëndimi do të humbin interesin për Kosovën dhe serbët kështu e mendojnë kthimin e tyre. Nuk po mendoj se po planifikojnë pushtimin, por kjo ka qenë shtysa e politikës së tyre për Asociacionin.

Pse po e lejon këtë Perëndimi? Sepse mendoj se kapaciteti ynë për të ndikuar në marrëdhëniet ndërkombëtare është duke u tkurrur. E dini se në 4-5 vjetët e para pas shpalljes së pavarësisë perëndimi mund t’u bënte presion shteteve të tjera për ta njohur Kosovën, por pastaj numri i njohjeve filloi të bjerë dhe prioritetet e politikës së Jashtme filluan të ndryshojnë.

Prioriteti pastaj u bë me idenë: eja të bëjmë diçka në Kosovë, ku në thelb asgjë nuk ndodh, ku kemi elita politike në Kosovë që u kërkojmë për të bërë çdo gjë që duam, dhe në këmbim ne ua mbyllim syrin praktikave të tyre korruptive.

Kosova kështu mbetet e përulur. Po, e pavarur, por askush nuk kërkon më njohje të reja ndërkombëtare për të apo integrim në organizata ndërkombëtare. Perëndimi u mësua të thotë se mund t’i themi jo Kosovës. Jo për liberalizmin e vizave, jo procesit integrues të Kosovës në BE… Dhe kur erdhi çështja tek eksodi i madh i njerëzve në vitin 2015 e 2016, ishte diçka shumë shënjuese..

KOHA: Migrimi vazhdon të jetë i njëjtë edhe sot…

AIDAN HEHIR: Po por ajo çfarë po thosha është se ajo situatë pastaj ndikoi për një valë përkrahjeje ndaj Albin Kurtit dhe Qeverisë së re. Një qeveri që nuk po avokon për ekstremizëm të dhunshëm, nacionalizëm apo tjetër. Kurti po kërkon njohje dhe disa njerëz në komunitetin ndërkombëtar nuk donin ta shihnin këtë të ndodhte.

KOHA: Po por edhe Kurti ka thënë se pajtohet me propozimin evropian që nuk parasheh njohje eksplicite. Ai ka shpjeguar se është paralajmëruar se do të përballej me pasoja. Kështu që po duket se ndonëse ishte kundërshtari i Asociacionit, do të jetë e vështirë për të për ta ndaluar një proces të tillë.

AIDAN HEHIR: Paj po. Por edhe një herë. Derisa në botë e rajon po përkrahen parti populiste e nacionaliste, populistë sektarianë, njerëz me bindje të djathtës ekstreme, në Kosovë, partia që ka fituar dëshiron integrim evropian. Dëshiron një demokraci pluraliste këtu në Kosovë. Kështu që Kurti dhe Qeveria e tij nuk janë ekstremistë. Jam i vetëdijshëm se duhet një lloj kompromisi me komunitetin ndërkombëtar.

Dhe duhet akomoduar deri në një masë disa nga kërkesat e tyre, por janë disa vija të kuqe që s’bën të tejkalohen. Dhe mendoj se ky është një pozicion tërësisht principiel për t’u marrë.

Dhe nëse Kosova nuk e merr këtë lloj pozicioni, por sillet sikurse qeveritë e kaluara, që nënkupton: ‘çfarëdo që dëshironi ju, ne do tu japim’, statusi i Kosovës do të vazhdojë të zvogëlohet. Korrupsioni do të rritet prapë dhe njerëzit do të iknin masivisht.

KOHA: Çfarë vështrimi keni ju për këtë status-quo: ku në baza ditore ne flasim vetëm për marrëdhënien Kosovë-Serbi, duke i lënë anash çështjet e tjera të brendshme, sidomos ato ekonomike. A nuk e krijon kjo një lodhje tjetër në shoqëri… Ju jeni përcjellës i politikës në Kosovë dhe dua një opinion tuaj sepse në 2 vjetët e kaluar më shumë se 100 mijë njerëz kanë ikur nga Kosova, ashtu kështu…A nuk është edhe kjo shenjë se njerëzit janë lodhur me këtë gjendje të krijuar, të një konflikti të përhershëm të ngrirë që nuk gjen zgjidhje?

AIDAN HEHIR: Po. Absolutisht. Mendoj se njerëzit e Kosovës kanë dëshmuar qëndrueshmëri të jashtëzakonshme ndaj të trajtimi jo fer ndërkombëtarisht. Nuk është befasi se sa shumë njerëz kanë ikur. Por një tregim pozitiv nga kjo është se megjithatë shumë njerëz kanë qëndruar në Kosovë. Dhe ka njerëz të jashtëzakonshëm në Kosovë që punojnë qoftë në sferën e artit, në politikë, gazetari apo shumë fusha të tjera. Njerëz që kanë kualifikime të ndryshme dhe kanë qëndruar këtu për ta bërë Kosovën një vend më të mirë. Prandaj është imperativë të kuptohet se është në rregull të jesh i zemëruar, por ai zemërim duhet kanalizuar në një drejtim të duhur. Të keni duruar çfarë ka ndodhur në vitet e nëntëdhjeta e pastaj të duroni prej viti 2008 e tutje kur edhe miqtë filluan të ju zhgënjejnë, padyshim se njerëzit do të dëshpëroheshin e do ta braktisnin vendin. Kur pata ardhur këtu për të dhënë mësim në vitin 2012, çdo vit më pas që vija, shihja disponimin të përkeqësohej te studentët derisa arriti pikën në 2015. Çdo student që flisja më thoshte se sapo të diplomohej do të ikte. nuk e shoh situatën njëjtë si në 2015, por frikësohem se nëse komuniteti ndërkombëtar do të vazhdojë ta demonizojë Kosovën, t’i bëjë presion Kosovës, njerëzit që kanë thënë se jemi të zemëruar, e ne do të vazhdojmë ta mbështesim Kosovën, do të arrijnë në pikën kur do të thonë: çfarë kuptimi ka e gjithë kjo që po bëjmë?

KOHA: Dua të ju pyes për përfshirjen amerikane në Kosovë. Kur në krye të Shtëpisë së Bardhë ishte Donald Trump, për shumicën këtu në Kosovë ishte një makth se si u qasej raporteve Kosovë-Serbi SHBA-ja. Emisari Grenell gjithë çështjen mes Kosovës dhe Serbisë e shihte si një çështje ekonomike. Menduam se me ardhjen e Biden në kryet të Shtëpisë së Bardhë, aty ka njerëz që kanë njohuri për Kosovën dhe Ballkanin. Pothuajse secili nga të ngarkuarit ishte i përfshirë në rajon. Dereck Schollet ishte në Bosnjë, Escobar po ashtu e njeh rajonin shumë mirë. Vetë Biden e dimë se sa e njeh Ballkanin. Pse ka ndryshuar qasja ndaj Kosovës?

AIDAN HEHIR: Siç e thashë, është me të vërtetë e rëndësishme të shihet roli i Amerikës në politikën ndërkombëtare. Ju duhet të shihni se çfarë ka ndodhur në Afganistan vetëm disa vjet më parë. Amerika është duke e rimenduar angazhimin e saj ndërkombëtar. Dhe në shumë vende të botës ku ka qenë e përfshirë direkt në të kaluarën, po largohet dhe po i rimendon politikat e saj.

Situata është se administrata Biden në thelb ka vendosur të vazhdojë me politikat e Trumpit sa i përket Kosovës. Për çudinë time dhe shumë njerëzve edhe këtu në Kosovë. Dhe është gabim. Dhe në raste është mirë t’iu thuash miqve tuaj se “jeni duke bërë gabim”. Dhe nuk ka kuptim të thuash që “kjo është një strategji shpërfillëse e SHBA-së ndaj nesh, por ne do të vazhdojmë ta bëjmë këtë që po na thoni të bëjmë”. Kjo nuk është miqësi.

KOHA: Kundërshtarët e Kurtit ia rikujtojnë atij se ne nuk kemi tjetër alternativë përveç SHBA-së dhe Perëndimit…

AIDAN HEHIR: Cila është ajo alternativë. A dëshironi të ktheheni në kohën kur ka korrupsion të nivelit të lartë, papunësi masive, ku ka stagnim total ndërkombëtar. Kjo nuk është e ardhme me trëndafila. Ajo gjendje do ta shtojë zemërimin.

“SHBA-ja po ndjek politikë shpërfillëse ndaj Kosovës”

KOHA: Por as status-quoja e tanishme nuk ndryshon nga kjo që po thoni ju, thonë këta zëra….

AIDAN HEHIR: Po, por siç thashë, duhet të ketë një dozë durimi, se tash për tash kjo politikë që po ndjek SHBA-ja është në thelb shpërfillëse ndaj Kosovës. Por që t’i rikthehem poentës prapë që bëra, nuk duket e mundshme që kjo politikë do të vazhdojë me kalimin e kohës. Sidomos duke e parë natyrën e Qeverisë në Serbi. Çdo ditë, çdo javë ka storie të reja për jostabilitetin në rajon që po ndezën nga nacionalistët serbë.

KOHA: Ka një dozë nihilizmi apo le të themi më mirë frike se mund të shohim administratën e Trumpit të rikthehet në Shtëpinë e Bardhë. Trumpi do të garojë në zgjedhjet e ardhshme presidenciale….

AIDAN HEHIR: Çdo shtet i vogël në botë duhet ta pranojë pozicionin e tij dhe duhet të kuptojnë se fuqitë e mëdha në raste punojnë në favor të tyre e në raste të tjera iu bëjnë presion. Kosova ka qenë një pranues i gëzuar i ndihmës amerikane në vitin 1999. Jo sepse ishte për Kosovën, por sepse në atë kryqëzim kohor dëshironte të projektonte fuqinë e saj në Evropë dhe donte të konsolidonte pozicionin e saj dhe donte të shihte zgjerimin e NATO-s. Pra nuk ishte domosdo një raport dashurie që SHBA-ja kishte me Kosovën në vitin 1999. Kosova ishte me fat në atë kohë. Në këtë moment, Kosova po përballet me këtë dilemë të veçantë dhe duhet ta mendojë mirë këtë në vend se të bjerë në zhgënjim e të thotë: “Mirë, çfarëdo që kërkoni, ne do të ju japim”. Kosova duhet ta mendojë se kjo është një periudhë e vështirë, por ne duhet ta shohim veten dhe të jemi të qëndrueshëm në këtë periudhë. Dhe nëse ka ndonjë grup të njerëzve në Evropë apo botë që ka demonstruar kapacitete të qëndrueshmërisë në 50 vjetët e fundit, janë shqiptarët e Kosovës. Dhe nëse duhet të durohet edhe disa vjet të jenë disa vjet të vështirë që të durohet deri në një masë izolim ndërkombëtar, kritikë nga administrata e Bidenit apo administrata e Trumpit, atëherë le të jetë ashtu.

A nuk është mirë që Kurti i rezistoi Richard Grenell? Çfarë fatkeqësie ishte jo vetëm për Kosovën, por edhe për rajonin që kishte një njeri krejtësisht të pakualifikuar si Grenell, që ishte i angazhuar për t’i zgjidhur këto çështje të mëdha në rajon.

KOHA: Por na thuhej se ai përfaqësonte diplomacinë e Shteteve të Bashkuara…

AIDAN HEHIR: Në atë periudhë të administratës Trump ishte një katastrofë. I keni parë komentet e Grenellit që prej se mbaroi mandati i tij dhe nivelin e përqafimit të pozicionit serb nga ai. Të marrësh gjithë ato medalje nga Serbia dhe gjëra të tilla. Ju shikoni në kohë dhe pyesni: ‘A ju kujtohet çfarë presioni kishte Kurti në atë kohë që t’i përmbushte kërkesat e Grenellit?’ Dhe tash kur e mendoni thoni falë zotit nuk u pajtuam me këto kërkesa, falë zotit në momente të caktuara në vitet ‘90 Kosova nuk pranoi kushtet e Millosheviqit.

Arrin një pikë kur thua: “Po, na nevojiten miqtë, duhet të sigurohem se nuk i djeg urat në të cilat qëndroj, po flas për SHBA-në e Brukselin, por po ashtu duhet të mbështetem në veten në disa momente”.

Kosova në të ardhmen

KOHA: Mbase kjo është pyetja e fundit, por si e shihni Kosovën në perspektivë, duke qenë në grupin e kombeve të lira të botës, duke pasur një legjitimitet të pakontestuar ndërkombëtar dhe pse e meriton një gjë të tillë Kosova?

AIDAN HEHIR: Arsyeja pse Kosova e meriton një gjë të tillë është se ka dhënë dëshmi në këto 25-30 vjetët e fundit, se meriton ta ketë shtetin e vet dhe se nuk mund t’i kthehet Beogradit. Pra kjo e fundit nuk mund të jetë një opsion i mundshëm. Madje edhe në vitet ‘90 populli i Kosovës ka demonstruar kapacitet për të pasur sistem shëndetësor e arsimor. Mes 199 dhe 2008, Kosova ishte shtete de fakto. Që nga 2008, Kosova ka bërë progres të jashtëzakonshëm. Nuk ka asnjë kuptim që dikush të thotë se Kosova nuk meriton pavarësinë. Njerëzit e Kosovës kanë treguar se kanë shumë për t’i dhënë Evropës. Dhe Kosova është një nga storiet e pakta të suksesit këto pesë vjetët e fundit. Në mes të fitoreve të populistëve e liderëve autoritarë në pjesë të ndryshme të botës, në Kosovë kahja ka qenë më pozitive.

Dua të mendoj se në vitet në vijim regjimi në Serbi do të zbulohet vetë si është dhe se njerëzit që i bëjnë presion Kosovës të ndryshojë, do ta kthejnë vëmendjen kah Serbia. Dhe do ta shikojmë në të ardhmen këtë dhe do të themi: A mund të besoni se këta i besuan Vuçiqit; a mund të besoni se i bënë presion Kosovës për t’i akomoduar kërkesat e Serbisë? E po ashtu në Bosnjë e në Mal të Zi e në rajon… Pra duhet thënë ashtu siç është një gabim i madh.. E pastaj edhe mund të ndryshojë edhe disponimi e njerëzit do të thonë ky është shteti që meriton njohjen e plotë ndërkombëtare. Është një shtet që nuk kërcënon askënd, ekzistenca e Kosovës është burim i stabilitetit dhe jo i destabilitetit dhe duhet ta mbështesim Kosovën të jetë pjesë e komunitetit ndërkombëtar.

KOHA: Përtej raportit me Serbinë, si i vlerësoni kapacitetet e brendshme demokratike të demonstruara nga Kosova këto 15 vjetët e fundit?

AIDAN HEHIR: 10-vjetorin e Pavarësisë së Kosovës në vitin 2018 isha duke e festuar në Londër. Në atë çast mbase do të ju jepja një përgjigje ndryshe. Sepse deri atëherë, Kosova përshkruhej si shtet i kapur nga Banka Botërore. Kishte korrupsion të shfrenuar gjithandej Kosovës, kishte probleme të mëdha me strukturën qeverisëse brenda Kosovës. Kosova sot nuk është perfekte. Larg çdo imagjinate. Por të dhënat e fundit po tregojnë se niveli i korrupsionit po bie. Qeveria e re po bën progres në këtë drejtim dhe njerëzit që flas, gazetarët, anëtarë të shoqërisë civile, të gjithë e kanë vërejtur këtë gjë. Se ka diçka të re në këtë drejtim dhe se Qeveria e re po provon t’i adresojë këto probleme.

Në të kaluarën kur njerëz si unë po i dilnin zot Kosovës në sferën ndërkombëtare, njerëzit më thoshin: “Por shikoje, është një vend krejtësisht i korruptuar, një elitë e korruptuar që kanë një të kaluar me njolla në të nëntëdhjetat, të përfshirë me trafikim droge dhe supozime të tilla”. Dhe e kisha vështirë t’u thosha: “Jo kjo nuk është e vërtetë”, sepse në një masë, kishte diçka të vërtetë në ato akuza.

Sot me një Qeveri tjetër dhe me një Kuvend më demokratik dhe debat më të madh brenda shoqërisë civile dhe shoqëri civile më të fortë, Kosova mund të thotë se është duke i adresuar problemet që ka pasur. Që nuk është një protektorat amerikan që është bërë një parajsë e korrupsionit. Nuk ekziston më. Ka shumë njerëz në opozitë që duan të kthehen prapa. Sepse kanë bërë mjaft para dhe kanë pasur shumë ndikim dhe ende kanë shumë ndikim në Kosovë. Por ai sistem po ndryshon dhe nëse njerëzit mund të zhvillojnë një lloj qëndrueshmërie për të shkuar para në fazën e ardhshme, atëherë, me shpresë se kur do të vijë 20-vjetori i Pavarësisë së Kosovës do të ketë kremte edhe në Bruksel, edhe në New York. Kosova do të jetë një anëtare më e njohur ndërkombëtarisht.

KOHA: Shpresoj të ju kemi këtu edhe në 20-vjetorin e Pavarësisë së Kosovës. Ju faleminderit shumë zoti Hehir që ishit me ne.

HEHIR: Faleminderit, faleminderit dhe gëzuar. [KOHA]


Spread the love


Leave a Reply