GJEOPOLITIKA DHE ZHVILLIMI RAJONAL NË BALLKAN

Rëndësia e korridoreve rrugore dhe hekurudhore

Nga Dr. Agim Krasniqi & Dr. Drita Shaqiri

Abstrakti

Ballkani është një rajon me një rëndësi të jashtëzakonshme gjeopolitike, ku sfidat dhe rivalitetet gjeopolitike rriten, duke e bërë atë një “udhëkryq” në marrëdhëniet ndërkombëtare. Në këtë kontekst, kjo analizë fokusohet në ndikimin e gjeopolitikës në zhvillimin dhe integrimin rajonal të Ballkanit. Përmes një shqyrtimi të thelluar të historisë së rajonit dhe teorive gjeopolitike, analiza shpalos rëndësinë e Ballkanit si një zonë e rëndësishme për politikën botërore dhe për zhvillimin ekonomik të Evropës. Në veçanti, përqëndrohet në Korridoret 8 dhe 10, dy korridoret kryesore rrugore dhe hekurudhore që kalojnë nëpër Ballkan dhe që ofrojnë një lidhje të rëndësishme për rajonin me Evropën. Analiza përfundon me një vlerësim të rolit të korridoreve në rritjen e lidhjeve ekonomike dhe në përmirësimin e integritetit rajonal në Ballkan.

Rëndësia e korridoreve rrugore dhe hekurudhore në zhvillimin rajonal të Ballkanit

Historikisht, Ballkani Perëndimor ka qenë në qendër e konflikteve, dhe si i tillë, konsiderohet një rajon me një rëndësi të jashtëzakonshme gjeopolitike, ku sfidat dhe rivalitetet gjeopolitike rriten, duke e bërë atë një “udhëkryq” në marrëdhëniet ndërkombëtare. Për rreth tridhjetë vjet, rajoni ka pësuar nga paqëndrueshmëria. Megjithatë, aktualisht, shtetet e këtij rajoni po përballen me një kthesë potencialisht të rëndësishme, të ndikuar nga zhvillimet brenda dhe ndryshimet në rendin ndërkombëtar global. Në nivel kombëtar, Ballkani Perëndimor duket se po përjeton një përparim ekonomik që nga periudha e konflikteve në vitet 1990 dhe fillimi i viteve 2000. Kjo vërehet në rritjen e Produktit të Brendshëm Bruto (PBB), rritjen e eksporteve dhe importeve, përmirësimin e klimës së biznesit. Në të vërtetë, rajoni nuk është vetëm skenë e betejave të politikave gjeopolitike të një lufte të re të ftohtë, por gjithashtu është në qendër të një gare të vazhdueshme për burimet energjetike, si dhe për zhvillimin dhe kontrollin e rrugëve dhe hekurudhave. Kjo zonë strategjike është rëndësishme për shkak të pozicionit të saj si pikë e lidhjes mes lindjes dhe perëndimit, Evropës dhe Azisë, si dhe mes Evropës qendrore dhe rajoneve të Mesdheut. Përveç kësaj, kjo hapësirë gjendet në një pikë të qendrës së dy lëvizjeve të mëdha gjeopolitike – lindjes së afërt dhe asaj të largët.[1] Sipas Yves Lacoste: “gjeopolitika është një parim themelor në lidhje me rivalitetet territoriale të llojeve të ndryshme të pushtetit-kjo, për të kuptuar se çfarë po ndodh apo çfarë mund të ndodhë”. Ky citat nga Yves Lacoste përshkruan thellësinë e gjeopolitikës si një parim themelor në kuptimin e rivalitetit territorial dhe pushtetit.[2]

Gjeopolitika si një fushë e studimit që fokusohet në ndikimin e faktorëve gjeografikë në politikë dhe raportet ndërkombëtare, ndër të tjera shqyrton edhe marrëdhëniet midis territoreve, shteteve dhe aktorëve të tjerë në skenën ndërkombëtare duke u bazuar në pozicionin gjeografik, burimet natyrore, dhe karakteristikat territoriale të tyre. Sipas këtij shpjegimi, gjeopolitika na ndihmon të kuptojmë se si dhe për çfarë arsyeje ndodhin rivalitetet territoriale, si dhe të parashikojmë zhvillime të mundshme në të ardhmen. Përmes analizës gjeopolitike, mund të vëzhgojmë se si faktorët gjeografik, burimet natyrore, dhe struktura territoriale ndikojnë në politikën e jashtme, sigurinë kombëtare, dhe strategjitë për pushtet dhe ndikim ndërkombëtar. Në këtë mënyrë, gjeopolitikën në rajonin e Ballkanit, e bëjnë problematike korridoret e rëndësishme pan-evropiane, dy prej tyre që kalojnë nëpër Ballkan, Korridori 8 dhe Korridori 10, të cilët janë të veçantë për rëndësinë gjeostrategjike që ofrojnë. Këto dy korridore rrugore janë thelbësore për lidhjen e Ballkanit me rrugët dhe hekurudhat e tjera të Evropës, duke përfshirë korridoret energjetike. Kjo lidhje e korridoreve rrugore dhe hekurudhore, i jep rajonit një rëndësi të veçantë për zhvillimin ekonomik dhe integrimin rajonal në kuadër të strukturave të përgjithshme të transportit në Evropë.

Beteja për korridoret në Ballkan shfaqet si një garë e intensifikuar midis shteteve të rajonit për të siguruar kontrollin e korridoreve të transportit, të cilat janë të rëndësishme për të gjitha shtetet në rajon, jo vetëm për interesat gjeostrategjike të fuqive të mëdha, por edhe për interesat e tyre kombëtare dhe ekonomike. Kjo betejë për korridoret shprehet në mënyra të ndryshme. Shtetet mund të lobojnë në forume ndërkombëtare, si Bashkimi Evropian dhe NATO, për të siguruar mbështetje financiare për projektet e tyre infrastrukturore. Ata mund të nënshkruajnë marrëveshje dhe bashkëpunime me partnerë të tjerë rajonalë ose ndërkombëtarë për të forcuar pozicionin e tyre në garën për korridoret. Përveç kësaj, politikanët dhe udhëheqësit mund të bëjnë fushatë publike dhe diplomatike për të mbështetur projektet e tyre të korridoreve në sytë e opinionit publik, duke argumentuar për rëndësinë strategjike dhe ekonomike të investimeve në infrastrukturën e transportit. Gjithashtu, konkurrimi për financimin dhe investimet për korridoret shpesh mund të çojë në rivalitet dhe tensione midis shteteve, duke sjellë ndonjëherë konflikte të interesave dhe sfida diplomatike. Kjo betejë për korridoret, është një pjesë thelbësore e sfidave dhe dinamikave politike në rajonin e Ballkanit, ku shtetet përpiqen të sigurojnë përparësi për zhvillimin dhe modernizimin e infrastrukturës së transportit në territorin e tyre.

Të shikojmë radhazi, për Rumaninë, Korridori 4 ka një rëndësi të veçantë. Përmes këtij korridori, Gjermania do të lidhej me Detin e Zi, duke e bërë atë një rrugë të rëndësishme strategjike. Pas aneksimit të Krimesë nga Rusia dhe përpjekjeve për aneksimit e portit ukrainas të Mariupolit, Deti i Zi ka rritur rëndësinë e tij si një rrugë alternative për Gjermaninë dhe Evropën qendrore. Kjo rritje e rëndësisë strategjike vjen pas luftës së Krimesë, ku Deti i Zi u kthye në një pikë hyrëse kryesore për lëvizjen dhe tregtinë detare. Pretendimet e Rusisë në këtë rast janë të lidhura me zgjerimin e influencës së tyre në rajon dhe sigurimin e një pozicioni strategjik në Detin e Zi. Pas aneksimit të Krimesë nga Rusia, ky veprim u konsiderua si një shkelje e sovranitetit të Ukrainës dhe u kundërshtua gjerësisht nga komuniteti ndërkombëtar. Përveç kësaj, përpjekjet për të aneksuar portin ukrainas të Mariupolit tregojnë qëllimin e Rusisë për të kontrolluar dhe dominuar rrugët e tregtisë detare në rajon. Kjo është një pjesë e strategjisë më të gjerë të Rusisë për të rritur influencën e tyre në Evropën Lindore dhe për të rikthyer një lloj hegjemonie në zonën e tyre të interesit.[3] Zotimi i portit ukrainas të Mariupolit është i rëndësishëm për shkak të pozicionit strategjik që ka kjo zonë dhe për pasoja të ndryshme që mund të ketë në kontekstin gjeopolitik dhe ekonomik. Disa aspekte të rëndësishëm janë: Kontrolli i korridorit detar: Mariupoli është një port detar strategjik në Detin e Azovit, i cili është lidhur me detin e Zi përmes Kanalit të Azovit. Kontrolli i këtij porti mundëson kontrollin e një pjese të rëndësishme të rrugës detare që lidhë detet e Evropës Lindore me ato të Mesdheut. Kjo rrugë është jetike për tregtinë dhe furnizimin e energjisë për shumë vende. Ndikimi gjeopolitik në luftën për Donbas: Mariupoli gjendet afër zonës së Donbasit, një zonë tani më konfliktuale në Ukrainë. Kontrolli i portit mund të ndikojë në ndryshimet në këtë konflikt, duke e bërë një qëllim të rëndësishëm për akterët që janë të përfshirë në konflikt. Zotimi i Mariupolit ndryshon dinamikën gjeopolitike në rajon. Shtete apo aktorë të ndryshëm që kanë interes në rajon, po përpiqen të fitojnë kontrollin e këtij porti, për të ndikuar në rrethanat gjeopolitike dhe ekonomike në Evropë Lindore.[4] Rëndësia Ekonomike: Mariupoli është një port i rëndësishëm për tregtinë dhe ekonominë e Ukrainës dhe rajonit të Azovit. Kontrolli i tij mund të sjellë përfitime ekonomike të mëdha për ata që e kontrollojnë, duke u bërë një burim i rëndësishëm i të ardhurave dhe zhvillimit ekonomik. Për shkak të këtyre arsyeve, zotimi i portit ukrainas të Mariupolit ka rëndësi të madhe për të gjithë aktorët e përfshirë në rajon dhe për zhvillimet e ardhshme në Evropën Lindore dhe nëpër Detin e Zi. Për Rusinë, Deti i Zi mbetet i rëndësishëm jo vetëm ushtarakisht, por edhe energjetikisht. Pas lansimit të gazsjellësit të ri rus, “Turkish Stream”, Deti i Zi ishte kthyer në një rrugë alternative për transportin e energjisë nga Rusia në Evropë. Kjo bën që zotimi i kësaj zone të jetë thelbësor për planifikimin strategjik të Rusisë në Evropë dhe për sigurinë e furnizimit të energjisë në rajon. Plani i NATO-s për të forcuar praninë e vet në këtë det, duke përfshirë edhe Rumaninë,[5] përballë Rusisë, është një tregues i rritjes së rëndësisë së kësaj zone për sigurinë dhe stabilitetin e rajonit. Lufta në Ukrainë, tregon se kjo zonë po bëhet një fokus i rëndësishëm për sigurinë dhe mbrojtjen e NATO-s në Ballkan.

Gjeopolitikani britanik Halford Mackinder, në punën e tij të njohur të vitit 1919, “Idealet dhe

realiteti demokratik. Hulumtimi i Politikave të Rimëkëmbjes”, ka shkruar për faktorin hapësinor në zhvillimin historik. Në të, Mackinder zhvilloi më tej konceptin e tij për Heartland – një zonë kritike në Euroazi dhe rëndësinë e saj për politikën botërore, të cilën e prezantoi për herë të parë në vitin 1904 në artikullin e tij “The Geographical Axis of History”. Sipas tij, parandalimi i kërcënimit nga Rusia dhe Gjermania për epërsinë në Evropën Lindore mund të arrihet duke vendosur një ekuilibër midis tre sistemeve shtetërore, duke përfshirë, përveç Gjermanisë dhe Rusisë, edhe shtetet e ndërmjetme të Evropës Lindore. Është e rëndësishme që të ketë ndarje midis Gjermanisë dhe Rusisë dhe shteteve të pavarura në zonën midis Detit Baltik dhe Mesdheut, që përfshin “shtatë kombe jogjermane” dhe vende të tjera të Evropës Lindore. Mackinder sugjeron që vendet e kësaj zone tampon, duhet të bëhen një “zonë e demokracisë”, duke mbështetur dëshirat e popujve që i banojnë, me ndihmën e shteteve në breg të detit.[6] Në punën e tij, Mackinder gjithashtu argumentonte për rëndësinë e zonës së njohur si “Heartland”, një pjesë e madhe e territorit eurazian që përmbante burimet natyrore dhe potencialet për fuqi ekonomike dhe ushtarake. Ai besonte se kontrolli i kësaj zone do të jepte dominim të vërtetë botëror. Këtë koncept e përdori më vonë për të përshkruar sfidat dhe rivalitetet në Evropën Lindore, duke sugjeruar që stabiliteti në këtë zonë është jetik për paqen dhe sigurinë në Evropë. Përveç kësaj, Mackinder gjithashtu identifikoi rëndësinë e zonës së detit, duke e parë atë si një barrë mbrojtëse që ndante “Heartland” nga kontinenti i perëndimit. Ai besonte se kontrolli i kësaj zone nga fuqitë perëndimore do të kishte një ndikim të madh në rregullimin e rivalitetit gjeopolitik në Evropë. Kjo teori u bë shumë e rëndësishme për politikën e jashtme dhe strategjinë ushtarake në shekullin e 20-të.

Korridoret rrugore dhe hekurudhorë në Ballkan – rëndësia dhe projeksionet gjeopolitike

Korridoret rrugore dhe hekurudhorë në Ballkan kanë qenë dhe vazhdojnë të jenë tema të rëndësishme në kontekstin gjeopolitik të rajonit. Në veçanti, Korridori 8 ka shpërfaqur një rëndësi të veçantë për shtetet e rajonit dhe për partnerët e tyre të jashtëm. Në këtë kontekst, Italia

luan një rol kyç në lidhje me këtë korridor, pasi ka interesa të mëdha për lidhjet e saj me vendet e

Ballkanit. Në këtë pjesë, do të hulumtojmë rëndësinë dhe projeksionet gjeopolitike të korridoreve në Ballkan, me një fokus të veçantë në Korridorin 8 dhe 10 për ndikimin e tyre në bashkëpunimin rajonal dhe integrimin evropian. Për Italinë, Korridori 8 ka një rëndësi të veçantë, pasi përmes Durrësit, ajo do të lidhej me shtete të rëndësishme të rajonit si Greqinë, Bullgarinë dhe Turqinë. Kjo lidhje rrugore dhe hekurudhore ofron një shtrirje të drejtpërdrejtë me detet Adriatik dhe Detin e Zi, duke e bërë atë një rrugë kritike për tregtinë dhe lëvizjen e mallrave dhe personave në mes të Italisë dhe vendeve të tjera të Ballkanit. Kjo pjesë e rrugës përfaqëson një korridor vital për transportin dhe lidhjen ekonomike të Italisë me rajonin e Ballkanit, duke shërbyer si një urë e rëndësishme për bashkëpunimin ekonomik dhe shoqëror mes këtyre vendeve. Edhe Greqia sheh rëndësinë e Korridorit 8, pasi përmes tij do të lidhej me dy detërat e saj, Adriatikun dhe Detin e Zi, duke e bërë atë një korridor kryesor për lidhjen e Greqisë me vendet e tjera të Evropës Juglindore. Ky korridor ofron një rrugë të rëndësishme dhe efikase për tregti dhe lëvizje njerëzish dhe mallrash, duke mundësuar në forcimin e influencimit politik, ekonomik dhe shoqëror të Greqisë. Pra, rëndësia e Korridorit 8 për Greqinë përforcon qëllimin e saj për të zgjeruar ndikimin e saj me vende të tjera të Evropës Juglindore.[7] Në të njëjtën kohë, Korridori 10 është po aq i rëndësishëm për Greqinë, duke lidhur Budapestin me Athinën dhe duke krijuar një lidhje të drejtpërdrejtë mes Evropës qendrore dhe Greqisë. Serbia gjithashtu shikon me shpresë këtë korridor, pasi përmes tij do të mund të lidhej me Evropën qendrore dhe Mesdheun. Ndërsa për Kroacinë, edhe pse korridori i Adriatikut, i cili lidh detin Jon me Adriatikun, ka një rëndësi të madhe, Korridori 10 mbetet i rëndësishëm për lidhjen e saj me Evropën qendrore dhe rajonin e Ballkanit. Për shkak të rëndësisë gjeopolitike dhe synimeve strategjike, Serbia po investon në ndërtimin e një linje hekurudhore të shpejtë nga Beogradi në Budapest. Ky investim synon të krijojë një lidhje të shpejtë dhe efikase mes dy qyteteve kyçe në rajonin e Evropës Qendrore. Po ashtu, Serbia vazhdon të ndjekë projektin e saj lumor të Korridorit ujor “Danub- Moravë – Vardar- Selanik”, me synimin për të siguruar një rrugë të drejtpërdrejtë nga Evropa qendrore në Mesdhe. Këto projekte shënojnë përpjekjet e saj për të forcuar lidhjet infrastrukturore dhe ekonomike në rajon dhe për të rritur rëndësinë e vet gjeopolitike. Secili shtet prej tyre kanë synimet e veta ekonomike, ideologjike, rrjetin e vet të aleancave dhe të klientëve të Botës së Tretë si dhe përpjekjet e tyre për të krijuar vartësi nga

më të ndryshmet.[8]

Rrjeti i korridoreve rrugore dhe rëndësisë gjeopolitike për Shqipërinë

Në analizën e marrëdhënieve gjeopolitike, investimeve infrastrukturore dhe procesit të integrimit rajonal në rajonin e Ballkanit, dy nga elementët kyçe janë Korridoret rrugore, veçanërisht Korridori 8 dhe Korridori 5. Këto korridore shërbejnë si pika qendrore të interesit për shtetet dhe aktorët ndërkombëtarë në këtë rajon. Për të kuptuar përfshirjen e tyre dhe ndikimin e tyre në zhvillimet e mëtejshme në rast të Shqipërisë dhe Kosovës, është e rëndësishme të hedhim një vështrim të thellë në rolin e tyre dhe në mënyrën se si ata ndikojnë në dinamikën gjeopolitike dhe ekonomike. Pra, korridoret rrugore, si Korridori 8 dhe Korridori 5, janë shqyrtime kryesore për të kuptuar marrëdhëniet gjeopolitike, investimet infrastrukturore dhe integrimin rajonal në rajonin e Ballkanit. Për Shqipërinë, Korridori 8 dhe projektet e lidhura me të shërbejnë si rrugë kyçe për tregti dhe lëvizje në rajon, duke rritur rëndësinë e saj në skenën gjeopolitike. Korridori 8, bërthama e infrastrukturës shqiptare që na lidh me BE. Kjo pjesë ka të bëjë gjithashtu edhe me përpjekjet e Kosovës për të integruar infrastrukturën rrugore në rrjetin e Evropës Jug-lindore, duke rritur lidhjet ekonomike dhe integrimin rajonal në rajon.

Për Shqipërinë, Korridori 8 mbetet një korridor kyç për interesat kombëtare dhe ekonomike të vendit. Përmes këtij korridori, Shqipëria ka mundësinë të lidhet me Greqinë dhe pastaj me shtetet e tjera të Evropës Juglindore, duke e bërë atë një rrugë e rëndësishme për tregti dhe lëvizje. Korridori 8 është një nga korridoret kryesore të transportit në Evropën Juglindore dhe ka një rëndësi të madhe strategjike për rajonin. Kjo rrugë ofron një lidhje të rëndësishme për tregti dhe lëvizje midis Shqipërisë dhe Greqisë, duke kaluar përmes qyteteve dhe rajoneve të ndryshme në këto dy vende. Korridori 8 shërben si një mjet i rëndësishëm për integrimin ekonomik dhe infrastrukturor të Ballkanit dhe Evropës Juglindore në përgjithësi.

Italia ka një interes të madh në Korridorin 8 për shkak të lidhjeve të tij të rëndësishme të tregtisë dhe transportit në Evropën Juglindore. Edhe pse Korridori 8 fillon nga Durrësi në Shqipëri dhe përfundon në Selanikun në Greqi, Italia mund të ketë qasje në këtë korridor përmes lidhjeve tregtare dhe transporti që ka me Shqipërinë dhe Greqinë. Italianët mund të shfrytëzojnë këtë rrugë si një korridor të rëndësishëm për të arritur tregjet e Ballkanit dhe Evropës Juglindore. Kjo lidhje mund të përfshijë përdorimin e portit të Durrësit si një pikë hyrëse në këtë korridor për tregtinë detare dhe rrugët që lidhin Italinë me Greqinë përmes Shqipërisë. Në këtë mënyrë, Italia ka një interes të qartë në zhvillimin dhe promovimin e Korridorit 8 për të siguruar qasje të favorshme në tregjet e lëvizshme të Ballkanit dhe Evropës Juglindore. Prandaj, Korridori 8 shërben si një element katalizues për rritjen e influencës dhe rëndësisë gjeopolitike të Shqipërisë në rajonin e Ballkanit dhe më gjerë në Evropë. Ky korridor pothuajse ka një rëndësi të njëjtë për Shqipërinë siç ka Korridori 10 për Serbinë. Po ashtu, Shqipëria pritet të punojë në bashkëpunim me Kroacinë për të zhvilluar Korridorin 5, njohur si “Ionian-Adriatic highway”, që do të lidhte Shqipërinë me Malin e Zi, Bosnjën, Kroacinë dhe Italinë. Kjo autostradë do të hapë një mundësi të re për lëvizjen dhe tregtinë në mes të Shqipërisë dhe vendeve të tjera të Ballkanit, duke krijuar mundësi të reja për bashkëpunim dhe zhvillim ekonomik në rajon.

Nga viti 2009, Shqipëria dhe Kosova u lidhën me një autostradë, krijuar kështu një korridor kombëtar pa pritur financime nga jashtë vendit. Kjo lidhje rrugore jo vetëm që krijoi një korridor të përbashkët midis dy vendeve, por gjithashtu u lidh deti me toke, duke shënuar një bashkim kombëtar në një mënyrë të re, pa nevojën për ndryshime kufijsh. Kjo tregon se infrastruktura rrugore, si autostradat, mund të shërbejë si një forcë unifikuese në rajon, duke lehtësuar lëvizjen dhe tregtinë midis vendeve të Ballkanit. Megjithatë, ndërtesat si tunelet dhe urat, në vend që të bashkojnë, ndonjëherë ndajnë. Në rastin e Ballkanit, urat në qytete si Mitrovica, Mostari dhe Shkupi shpesh ndajnë komunitetet dhe identitetet kulturore, në vend që të ndihmojnë në bashkimin e tyre. Brenda “korridorit 8”, Shqipëria, po kërkon mbështetje financiare për hekurudhën që do lidhte Detin Adriatik me Detin e Zi, (nga Durrësi, përmes Maqedonisë dhe Bullgarisë- Varna). Meqë Deti Zi po fiton peshë gjeopolitike si korridori rrugor ashtu dhe ai hekurudhor, ai 8 do të jetë i rëndësisë së madhe gjeostragjike. Sidomos pasi që Bullgaria bashkë me Rumaninë, po bëhen pikë kyqe në strategjinë e re të aleancës verio-atlantike.

Roli i Kosovës në zhvillimin e dhe integrimin Rajonal në Ballkan

Kosova, si një nga vendet në Ballkanin Perëndimor, ka luajtur një rol të rëndësishëm në zhvillimin e infrastrukturës dhe integrimin rajonal në këtë rajon. Roli në projektet infrastrukturore, veçanërisht në zhvillimin e Korridorit 10 dhe përpjekjet për integrim, Kosova ka ndërmarrë për të përmirësuar infrastrukturën rrugore dhe hekurudhore, si dhe përpjekjet për të lidhur vendin me vendet e tjera të rajonit. Në këtë, Kosova ka kontribuar në përmirësimin e lidhjeve ekonomike dhe integrimin e Ballkanit, duke krijuar mundësi të reja për bashkëpunim dhe zhvillim në të gjithë rajonin. Kosova është një vend me një pozicion gjeografik të rëndësishëm në Ballkan, dhe si rezultat, ka pasur një ndikim të rëndësishëm në zhvillimin e infrastrukturës dhe integrimin rajonal në këtë rajon. Një nga projektet kryesore infrastrukturore në të cilën Kosova ka angazhuar është zhvillimi i Korridorit 10, një korridor rrugor dhe hekurudhor që lidh vendet e rajonit dhe promovon lëvizjen e lirë të mallrave dhe personave. Në një kohë kur integrimi rajonal është një nga qëllimet kryesore të Ballkanit, përpjekjet e Kosovës për të zhvilluar Korridorin 10 kanë qenë thelbësore për të përmirësuar lidhjet infrastrukturore dhe ekonomike me vendet fqinje. Në këtë drejtim, Kosova ka ndërmarrë hapa të rëndësishëm për të investuar në infrastrukturën rrugore dhe hekurudhore, duke përfshirë ndërtimin e autostradave si Prishtina-Hani i Elezit dhe Morinë-Prishtina-Merdare. Ndërtimi i kësaj autostrade ka qenë një hap i rëndësishëm në përmirësimin e lidhjeve rrugore dhe në promovimin e tregtisë dhe lëvizjes së lirë të mallrave dhe personave në mes të Kosovës dhe Maqedonisë. Kosova ka qasje në Korridorin 10 përmes luginës së Preshevës në Serbi. Megjithatë, për momentin, ekzistojnë sfida dhe pengesa të cilat kanë bërë që lidhjet ndërmjet Kosovës dhe Serbisë në këtë zonë të jenë të kufizuara. Këto pengesa janë lidhur me kontekstin politik dhe problemet e marrëdhënieve ndërmjet Kosovës dhe Serbisë. Prania e tensioneve dhe mosmarrëveshjeve politike kanë bërë që zhvillimi i korridorit në këtë zonë të jetë i kufizuar dhe i penguar.[9] Megjithatë, ekzistojnë përpjekje për të zgjidhur këto çështje dhe për të mundësuar qarkullimin e lirë të mallrave dhe personave në këtë rrugë të rëndësishme.

Në përfundim, roli i Kosovës në zhvillimin dhe integrimin rajonal në Ballkan është i paanashëm. Në vazhdim, përpjekjet e qëndrueshme për të përmirësuar infrastrukturën dhe për të ndërtuar lidhje të forta me vendet fqinje do të krijojnë mundësi të reja për bashkëpunim dhe përparim në të gjithë rajonin. Kosova vazhdon të luajë një rol kyç në udhën drejt një Ballkani më të integruar dhe më të zhvilluar.

Zgjedhja e Korridoreve Rrugore dhe Orientimi Gjeopolitik i Maqedonisë

Pozicioni gjeopolitik i Maqedonisë është i ndërlikuar dhe i influencuar nga marrëdhëniet me fqinjët, orientimi i jashtëm i politikës së saj dhe përpjekjet për të përmbushur synimet e saj integruese në skenën ndërkombëtare. Kjo vendndodhje gjeografike e vendit në Ballkan e bën atë një aktor të rëndësishëm në strukturën gjeopolitike të rajonit. Maqedonia ndodhet në një vendndodhje strategjike në Ballkan, duke u kufizuar me Shqipërinë, Kosovën, Serbinë, Bullgarinë dhe Greqinë. Ky pozicion e bën atë një pikë lidhëse midis lindjes dhe perëndimit, duke qenë në qendër të rrugëve të tregtisë dhe transitit në rajon. Në planin gjeopolitik, Maqedonia ka pasur një histori të ndërlikuar të marrëdhënieve me fqinjët dhe aktorët ndërkombëtarë. Konfliktet dhe tensionet me Serbinë, Kosovën dhe Greqinë kanë ndikuar në politikën e jashtme të vendit dhe strategjitë e saj për sigurinë dhe integrimin rajonal. Faktet tregojnë për një spektër të gjerë të prioriteteve dhe orientimeve gjeopolitike të Maqedonisë, duke përfshirë ndikimet nga marrëdhëniet me Serbinë, Kosovën dhe Shqipërinë. Zgjedhjet infrastrukturore reflektojnë strategjitë e Maqedonisë për integrimin rajonal dhe influencën e huaj në zhvillimin ekonomik dhe kulturor të vendit. Vendosja e Maqedonisë për të zgjedhur midis Korridorit 8 dhe Korridorit 10 shfaqte dilema gjeopolitike të rëndësishme, duke pasqyruar përpjekjet e saj për të përcaktuar orientimin gjeopolitik të vendit në mes të lindjes dhe perëndimit.

Zgjedhja e Korridorit 8, i cili lidh Italinë, Shqipërinë dhe Bullgarinë, po shënon një bashkim të Maqedonisë me Ballkanin Adriatik. Kjo mund të sjell përfitime për vendin duke ofruar alternative të reja për porte detare, si dhe duke rritur lidhjet ekonomike dhe tregtare me vendet e Bashkimit Evropian. Në anën tjetër, zgjedhja e Korridorit 10, i cili lidh Budapestin, Beogradin dhe Athinën, do të preferonte një orientim drejt Ballkanit Kontinental ose Danubian. Kjo mund të përcaktohej nga dëshira për të forcuar lidhjet ekonomike dhe politike me vende të tjera të rajonit të Evropës Qendrore dhe Verilindore. Për Maqedoninë, kjo zgjedhje është mjaft e rëndësishme pasi reflekton marrëdhëniet e saj me fqinjët dhe orientimin e saj gjeopolitik. Ky vendim ka ndikuar në rrjedhën e investimeve infrastrukturore, integrimin rajonal dhe marrëdhëniet me Bashkimi Evropian dhe NATO-n.[10]

Maqedonia ka dhënë në lidhje me orientimin e saj gjeopolitik, veçanërisht në lidhje me zgjedhjen e korridoreve rrugore për infrastrukturë. Në njërën anë, ka pasur deklarata nga figura politike shqiptare në Shqipëri që kanë diskutuar projektet e lidhura me Korridorin 8, duke përfshirë ndërtimin e autostradës Ohër-Kërçovë dhe hekurudhën nga Kërçova në kufirin e Maqedonisë me Bullgarinë. Në të njëjtën kohë, Maqedonia ka diskutuar projekte të lidhura me Korridorin 10 në një synim të përbashkët me Serbinë, duke përfshirë ndërtimin e rrugëve nga Ohri në Kërçovë dhe nga Shkupi në Shtip, me mbështetje financiare kineze. Për Maqedoninë, orientimi i prioriteteve rrugore reflekton orientimin e saj gjeopolitik. Për shembull, derisa Kosova ka përfunduar ndërtimin e autostradës drejt Shkupit, Maqedonia ka vonesa në ndërtimin e vetëm 13 kilometrave të autostradës nga Shkupi në kufirin me Kosovën, edhe pse kufiri me Kosovën është më afër për Shkupin se për çdo qytet tjetër në Maqedoni. Kjo sugjeron një favorizim të lidhjeve me Serbinë ndaj atyre me Kosovën dhe Shqipërinë. Kështu, Maqedonia vazhdon të përballet me influencën ekonomike dhe kulturore të Beogradit, duke shfaqur një pozicion që disa e interpretojnë si kolonizim ekonomik dhe kulturor. Ky fakt ishte theksua në momentin e shënimit të përvjetorit të luftërave ballkanike në afërsi të Kumanovës, ku presidenti serb dhe zyrtarë të Maqedonisë morën pjesë, duke shkaktuar kritika dhe shqetësime lidhur me orientimin gjeopolitik të vendit. Maqedonia është një nga shtetet anëtare të NATO-s. Ajo u bë anëtare e NATO-s më 27 mars 2020, pas ratifikimit të Protokollit të anëtarësimit në aleancë nga të gjitha shtetet anëtare të NATO-s. Kjo u ndodh pas një procesi të gjatë reformash dhe përpjekjesh për të përmbushur standardet e sigurisë dhe të mbrojtjes që kërkohen për anëtarësim në aleancë. Anëtarësimi i Maqedonisë në NATO ka rëndësi strategjike për sigurinë dhe stabilitetin në rajonin e Ballkanit dhe për integrimin euroatlantik të vendit. Shtete si Rusia dhe Serbia kanë përdorur taktika të njohura si “lufta hibride” për të ndikuar në politikat dhe proceset e vendeve të Ballkanit, duke përfshirë edhe Maqedoninë, për të penguar anëtarësimin e tyre në organizata si NATO. Këto taktika kanë përfshirë përdorimin e mjeteve të ndryshme, si propagandën, ndërhyrjen në media, financimin e grupeve të interesit, dhe shfrytëzimin e tensioneve etnike për të krijuar paqëndrueshmëri dhe për të zbehur përkushtimin e tyre për integrime euroatlantike. Në rastin e Maqedonisë, këto shtete kanë mundur të ndikojnë në opinionin publik, të mbështesin forcat politike pro ruse dhe serbe ose të pakënaqurve me qeverinë, dhe të përhapin narrativa kundër integrimit euroatlantik.[11] Kjo ka krijuar sfida për autoritetet lokale dhe për procesin e

anëtarësimit në NATO, duke sjellë ndërprerje dhe vonesa në udhëtimin drejt aleancës.

Konkurrenca për kontrollin e korridoreve rrugore në Ballkan: Rivaliteti dhe bashkëpunimi i shteteve perëndimore

Përplasjet e vendeve perëndimore, veçanërisht mes Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe disa vendeve të Bashkimit Evropian, kanë të bëjnë kryesisht me sfidat dhe interesat strategjike në Ballkan, përfshirë kontrollin e korridoreve rrugore në rajon.

Shtetet perëndimore, sidomos SHBA dhe BE-ja, kanë interesa të ndryshme në Ballkan dhe shpesh kanë divergjenca përparësish në lidhje me kontrollin e infrastrukturës strategjike si korridoret rrugore. Disa nga këto përplasje janë: Kontrolli i rrjeteve të transportit: Shtetet perëndimore janë të interesuara të sigurojnë qasje të lirë dhe të kontrolluar në korridoret rrugore të Ballkanit, për të siguruar qarkullimin e lirë të mallrave dhe personave dhe për të forcuar integrimin rajonal dhe euroatlantik të vendeve të rajonit. Megjithatë, ka pasur debate dhe përplasje në lidhje me investimet dhe kontrollin e këtyre korridoreve, veçanërisht në rastet kur ndërhyrjet e huaja kanë ndikuar në politikat vendase dhe në proceset e privatizimit.

Konkurrenca për influencë: Shtetet perëndimore ndjekin strategji të ndryshme për të forcuar praninë e tyre në Ballkan dhe për të ndikuar në politikën dhe zhvillimin e vendeve të rajonit. Kjo ka sjellë përplasje dhe rivalitet mes tyre, veçanërisht mes SHBA dhe BE-së, për influencë dhe kontroll në korridoret rrugore të Ballkanit.[12]
Bashkëpunimi dhe rivaliteti rajonal: Në nivelin rajonal, ka ekzistuar edhe bashkëpunim dhe rivalitet mes vendeve të rajonit për kontrollin e korridoreve rrugore dhe për përfitime nga tregtia dhe investimet në infrastrukturën e transportit. Disa vende kanë përfituar nga bashkëpunimi rajonal për të ndërtuar dhe menaxhuar korridoret rrugore, ndërsa të tjera kanë kërkuar të mbajnë kontroll mbi këto rrjete për të përfituar avantazhe strategjike dhe ekonomike.

Në përgjithësi, përplasjet për kontrollin e korridoreve rrugore në Ballkan janë një reflektim i rivalitetit të interesave strategjike dhe ekonomike të shteteve perëndimore në rajon. Ato janë pjesë e një loje komplekse gjeopolitike dhe ekonomike për të caktuar pozicionin dhe influencën në Ballkan dhe për të përfaqësuar interesat e tyre kombëtare dhe rajonale.

Përfundim

Në përfundim, rivaliteti dhe bashkëpunimi i shteteve perëndimore në Ballkan, në kontekstin e kontrollit të korridoreve rrugore, shpreh një dinamikë komplekse gjeopolitike dhe ekonomike. Këto përplasje shfaqin divergjenca në prioritetet dhe synimet e tyre në rajon, veçanërisht në lidhje me sigurinë, stabilitetin dhe integrimin rajonal. Në një anë, ka një aspiratë për të siguruar qasje të lirë dhe të kontrolluar në korridoret rrugore, për të ndihmuar në zhvillimin ekonomik dhe integrimin euroatlantik të vendeve të Ballkanit. Në anën tjetër, ekziston rivaliteti për influencë dhe kontroll në këto rrjete strategjike, duke shkaktuar tensione dhe përplasje mes shteteve perëndimore. Megjithatë, nëpërmjet bashkëpunimit dhe rivalitetit rajonal, shtetet në Ballkan po përpiqen të gjejnë ekuilibrin mes përfitimeve ekonomike dhe avantazheve strategjike në kontrollin e korridoreve rrugore. Kështu, kjo dinamikë reflekton një sfidë thelbësore për gjeopolitikën ballkanike dhe për të përfaqësuar interesat komplekse të shteteve perëndimore në rajon.

_____________________
Fusnotat
1. Misha Glenny ‘’The Balkans: Nationalism, War & the Great Powers, 1804-1999’’ – September 1, 2001
2. Yves Lacoste – Gjeopolitika e Mesdheut- 2011 Tiranë fq. 45/66 (Përkthyesi Perikli Jorgoni, Liliana Papa
3. Beçev, D. (nd). Analiza Strategjike Shtator 2018: Kuptimi i ndikimit të Rusisë në Ballkani Perëndimor. Marrë më 21 mars 2019, nga https://www.hybridcoe.fi/publications/strategic-analysis-september-2018. Marr me 01.03.2024
4. The Balkans in the New Geopolitics” – Dimitar Bechev 2017 fq 11/25
5. Rumania përfiton ushtrarakisht nga pozita gjeostrategjike e Detit të Zi.
6. MacKinder. MacKinder, njohur si një nga themeluesit e shkollës së gjeopolitikës, propozoi konceptin e “Heartland-it” në vitin 1904 në esenën e tij “The Geographical Pivot of History”. Ai argumentoi se “Heartlandi”, një hapësirë qendrore në Eurazinë që përfshin Euroazinë qendrore dhe Siberinë, është e rëndësishme për dominimin botëror.
7. Banoviç, R. Situata në Ballkan: E mirë apo e keqe? Marrë më 7 korrik 2024, https://www.forbes.com/sites/rebeccabanovic/2019/01/26/Situation-in-the-balkans-good-or-bad/?sh=25eb83a6588a
8. Joshua S. GOLDSTAIN, Marrëdhëniet Ndërkombëtare , përkthyer nga Arian e Teuta Starova, shtëpia botuese Dituria, Tiranë, 2003, fq 52 – 66.
9. Bartlett, Will, Ker-Lindsay, J., Alexander, K., & Prelec, T. (2017). Emiratet e Bashkuara Arabe si një aktor në zhvillim në Ballkanin Perëndimor: Rasti i Investimeve Strategjike në Serbi. Journal of Arabian Studies, 7 (1), 94–112. https://doi.org/10.1080/21534764.2017.1322753
10. Ballin, A., Demircan, O., & Siebenhaar, H.-P. (2017). Rivalitetet ballkanike: BE, Rusia dhe Turqia luftojnë për ndikim në Ballkan. Marrë më 28 Mars 2024, nga https://www.handelsblatt.com/today/politics/balkan-rivalries-eu-russia-and-turkey-straggle-for-balkan-influence/23571850.html
11. Brady, A.-M. (2015, 26 tetor). Makina e Propagandës së Huaj.
Marrë më 12 shkurt 2024, nga https://www.wilsoncenter.org/article/rusian-foreign-propaganda-machine
12. Shih: The Geopolitics of the Western Balkans: The European Union, Russia, and the United States in the Balkans” nga Janusz Bugajski – Ky libër analizon rivalitetin gjeopolitik në Ballkan dhe rolin e shteteve perëndimore, Rusisë dhe Shteteve të Bashkuara të Amerikës në rajon.