Lufta e Ukrainës në perspektivën historike: Bazat ekonomike të luftës së sotme në Evropë

Lufta e Ukrainës në perspektivën historike: Bazat ekonomike të luftës së sotme në Evropë

Nga Raja Shahzeb Khan [Eurasia Review – 13 maj 2023]

Lufta që Rusia po bën kundër Ukrainës nuk është si ajo që bota është mësuar të shohë deri tashti. Ajo spikat për nga përmasat e saj edhe për faktin se kush merr pjesë në të. Çdo luftë që ka ndodhur ndonjëherë, që nga mbarimi i Luftës së Dytë Botërore, ka ndodhur në disa pjesë ekonomikisht margjinale të botës dhe kurrë nuk kanë dalë dy vende të fuqishme kundër njëri-tjetrit. Kjo është një rregull në epokën tonë, asnjë luftë nuk është aq afër sfidës sa lufta Rusi-Ukrainë. Ukraina, terreni i skenës, është teknikisht një shtet i zhvilluar dhe armiku i saj Rusia është (tradicionalisht) një fuqi e madhe. Kjo e bën luftën jo vetëm atipike, por edhe me pasoja të jashtëzakonshme ndërkombëtare. Ajo që po ndodh në fushat e betejës së Ukrainës do të formësojë të ardhmen e botës. Shpresojmë, kjo nuk do të thotë që luftërat si kjo të bëhen të zakonshme. Por çfarë e bëri të mundur këtë luftë në radhë të parë?

Pasuria është gjithçka. Kjo është gjëja e parë që duhet ditur për botën. Dhe ndërsa pasuria është e mirë për luftën, lufta është e keqe për pasurinë, të paktën në kohët moderne. Para se të ekzistonte industrializimi, pasuria bazohej në kushte të favorshme mjedisore, akses në burimet natyrore dhe lëndët e para dhe kontrollin mbi popullsinë njerëzore. Por tani, kombet e pasura janë ato që i mblodhën këto asete në një makineri të madhe të industrisë, infrastrukturës dhe organizimit që ne e quajmë zhvillim. Kjo makineri është shumë e vështirë për t’u rindërtuar nëse shkatërrohet, duhet të vazhdojë të funksionojë vazhdimisht për të parandaluar që gjërat të shpërbëhen dhe shumë është fiksuar në një vend. E gjithë kjo vlen, të paktën, për kapitalin fizik. Kapitali njerëzor ka më pak gjasa të humbasë nga ndërprerjet që shkaktojnë përplasjet si lufta. Por njerëzit që janë të “zhvilluar”, si të thuash, janë më pak të prirur ndaj dhunës dhe janë më të aftë për të parandaluar shpërthimin e konfliktit. Si rezultat, një karakteristikë thelbësore e botës së sotme është distancimi i pasurisë dhe dhunës.

Krijimi i këtij urdhri nuk ishte një proces i shpejtë dhe i qetë. Origjina e saj mund të gjurmohet në fund të Luftës tridhjetëvjeçare, kur Franca u shfaq si shteti-komb kryesor i Evropës (duke e çuar Evropën, në fakt, në një epokë shtetesh-kombesh, në vend të çifligjeve dhe klaneve të përhapura më parë). Avantazhi i Francës ishte se ajo ishte e rrethuar nga barriera gjeografike që ofronin mbrojtje nga kërcënimet e jashtme. Më vonë, Britania e Madhe, një komb ishull shumë i vështirë për t’u sulmuar, u bë kombi dominues në botë. Tani, ai pozicion është i zënë nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës, vendndodhja gjeografike e të cilave e vendos atë shumë larg vijës globale të qitjes. Të tre vendet kaluan më parë shekuj për të ndërtuar stabilitetin e brendshëm.

Ndërkohë, kombet e tjera në përparim e fituan zakonin e paqes. Dikush do të mendonte se, deri tani, kombet evropiane dikur pjesë e Bashkimit Sovjetik do të kishin lëvizur plotësisht përtej spektrit të luftës. Por ajo që ndodhi me Ukrainën tregon se kjo nuk është kështu. Kjo nuk është krejtësisht e habitshme. Nga përvoja historike, ne e dimë se modernizimi mund ta bëjë luftën një rrezik më të madh se më parë. Shkalla monumentale e luftërave botërore të shekullit të njëzetë nuk ishte e mundur në shekujt e mëparshëm. Një arsye është se, siç u tha më herët, pasuria nxit luftën. Por, gjithashtu, modernizimi rrezikon dhe riorganizon rendet shoqërore të vendosura prej kohësh, në mënyrë që të bëhet çështje se kush kontrollon pasurinë dhe mundësitë e reja.

Shkaqet themelore të çdo lufte nuk mund të shkëputen kurrë nga ekonomia, pavarësisht nga arsyet e deklaruara të luftës. Edhe dhuna fetare e Reformacionit në Evropën e hershme moderne ishte, në zemër të saj, një luftë midis dy rendeve socio-ekonomike, njërit prej katolikëve në të cilin prosperiteti bazohet në marrjen e pasurisë me çdo mjet dhe shpenzimin e saj dhe një nga protestantët që synon ndërtimin. rrit pasurinë dhe potencialin përmes punës së palodhur dhe kursimit. Një parim thelbësor i luftës protestante ishte fitimi i pavarësisë nga dominimi financiar i Kishës Katolike.

Prandaj, një luftë mund të kuptohet vetëm duke e parë atë përmes një lente ekonomike. Kjo i referohet jo vetëm çfarëdo çështjesh tregtare dhe financiare që po ndodhnin në atë kohë, por edhe themeleve materiale të shoqërive të përfshira dhe se si ndikoi lufta në to. Le të shohim se si kjo vlen për luftën më të madhe që ka ndodhur ndonjëherë, Luftën e Dytë Botërore.

Ashtu si lufta e sotme në Ukrainë, Lufta e Parë dhe e Dytë Botërore ishin shumë atipike për epokën e tyre. Kjo sepse, në dyqind vitet e fundit, pothuajse të gjitha konfliktet e armatosura u zhvilluan larg shoqërive të industrializuara dhe ekonomikisht të përparuara. Edhe Lufta Civile Amerikane u organizua në një pjesë shumë të prapambetur të kombit. Ajo që ishte e ndryshme në lidhje me luftërat botërore ishte se ato ndoqën pasurinë. Luftimet brutale të viteve 1937-1945 nuk u nxitën vetëm nga pjesëmarrja e plotë e çdo ekonomie të madhe, por gjithashtu u përqendrua në zonat më të rëndësishme ekonomikisht të botës (me një përjashtim kritik, siç do ta shohim).

Pjesa më e madhe e Luftës së Dytë Botërore, në të cilën Gjermania udhëhoqi ofensivën, ishte vendosur në të gjithë Evropën, djepi i qytetërimit modern. Vetëm një pjesë e vogël e vendeve evropiane ishin shumë të avancuara në atë kohë, por vendet dhe kulturat e shumta të kontinentit ishin të gjitha pjesë e një rrjeti të integruar ekonomik dhe social që nxiti rritjen moderne gjatë shekujve të mëparshëm. Lufta kishte gjithashtu një shfaqje anësore që rrotullohej rreth Azisë

Lindore, ku Japonia kryesoi ofensivën. Ky rajon sapo kishte filluar të rritej dhe të zhvillohej si Evropa. Japonia ishte shumë e industrializuar, siç ishin kolonitë e saj të Tajvanit, Koresë dhe Mançurisë, duke e bërë perandorinë një fuqi të madhe. Kina, vendi i disa prej luftimeve më të ashpra të luftës, kishte burime të mëdha pune që Japonia u përpoq t’i shfrytëzonte. Shumë kinezë gjithashtu emigruan dhe nxitën rritjen në Azinë Juglindore, ku pasoi zgjerimi japonez. Azia Lindore nuk ishte ende një fuqi e madhe ekonomike, por një potencial i jashtëzakonshëm ishte i dallueshëm.

Një vend përmbante pjesën e mbetur të produktivitetit masiv të botës dhe ishte, deri atëherë, ekonomia më e përparuar dhe më e fuqishme nga të gjitha – Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Kapaciteti i saj prodhues ishte i madh, duke ia kaluar shumë Evropës dhe Azisë Lindore së bashku. Dhe ishin oqeane larg nga të gjitha luftimet që po zhvilloheshin në mbarë botën dhe nga çdo kërcënim real sulmi. Kjo rezultoi në fund të fundit vendimtare në formësimin se si u shpalos lufta dhe ngjarjet pasuese.

Ajo që ka filluar të shfaqet është një profil bazë ekonomik i Luftës së Dytë Botërore (dhe i botës në atë kohë, duke qenë një konflikt global). Tri qendra ekonomike globale ekzistonin në atë kohë, një e përgjithshme, Evropa, një emergjente, Azia Lindore dhe një e përparuar, Amerika. Lufta e Dytë Botërore në vetvete, de fakto paraqiste dy luftëra, njëra që përfshiu Evropën, kulmi i ndarjeve dhe tensioneve të gjata, dhe tjetra që përfshiu Azinë Lindore, luftuan për të vendosur se si do të rregullohej rajoni deris po ngrihej. Por lufta nuk preku ekonominë më të rëndësishme nga të gjitha, Amerikën, e cila u bë kontribuuesi më i madh në përpjekjet e luftës. Kjo i lejoi ekonomisë globale t’i mbijetonte luftës kryesisht e paprekur dhe e bëri Amerikën fuqinë më të lartë që atëherë. Pa dyshim, largësia e Amerikës nga rivalitetet gjeopolitike e ndihmoi atë të bëhej kombi më i përparuar në botë, dhe rivalitetet ekzistuese prej kohësh në Evropë dhe Lindjen e Largët nuk mund të zgjidheshin përfundimisht pa luftuar dhe së bashku. Pra, ishte e pashmangshme që Lufta e Dytë Botërore, sado e tmerrshme dhe tragjike që ishte, do të ndodhte ashtu siç ndodhi.

Skena për Luftën e Dytë Botërore është vendosur tashmë. Lufta ka më shumë faktorë, natyrisht, si ajo që i shtyu pjesëmarrësit të luftonin, të atillë që përcaktojnë rrjedhën e luftimeve dhe botëkuptime përfundimtare të atyre që luftojnë. Por fokusi ynë këtu është të kuptojmë themelet materiale të konfliktit aktual në Ukrainë. Një nga mënyrat e thella se si Lufta e Dytë Botërore ndryshoi botën është se luftëra të ngjashme nuk u përsëritën më. Por tani Evropa po përjeton luftën e saj të parë të madhe që atëherë. Është e qartë se ndryshimet me kalimin e kohës dhe ndryshimet në rajonet e pasurisë dhe zhvillimit e sollën atë, por si?

Ukraina është një vend që shtrihet në kryqëzimin e dy mjediseve të ndryshme ekonomike. Njëra është ajo e Perëndimit, shumë e avancuar dhe e zhvilluar. Tjetri në kufirin lindor të Evropës sillet rreth një kombi të vetëm, Rusisë. Vendet e Evropës Lindore zënë një zonë gri në mes, por në përgjithësi orientohen drejt perëndimit. Rusia ka mbetur gjithmonë shumë prapa Perëndimit, ekonomia shpesh është duke luftuar mes zhvillimit të ndenjur njerëzor dhe material. Autoritarizmi, korrupsioni, përçarja, paqëndrueshmëria dhe dhuna janë pjesë e peizazhit. Rusia, veçanërisht përpara bumit të fundit të energjisë, asnjëherë nuk grumbulloi pasuri të tepruar siç bënë Spanja dhe Portugalia kur shkuan jashtë shtetit për ar, erëza dhe skllevër. E megjithatë, që nga fillimi i epokës së saj perandorake, ajo ka qenë gjithmonë ndër fuqitë më të mëdha të botës, duke ushtruar ndikim global. Gjeografia e Rusisë është më pak e favorshme për rritje sesa ajo e Evropës Perëndimore dhe Amerikës së Veriut, duke pasur një klimë më të ftohtë, më pak akses në rrugët ujore globale dhe më shumë depozita gjeologjike të holluara, por avantazhet e saj rrjedhin nga të qenit i vendosur në një mjedis strategjik unik, duke zotëruar sasi të mëdha territori të rrethuar nga afër nga shumica e Evropës dhe Azisë. Prandaj, brenda dominimit të saj, zhvillimi i Rusisë mori një rrugë të ndryshme nga ajo e Perëndimit.

Ka një arsye pse Lufta e Dytë Botërore përfundoi me Britaninë dhe Francën që ranë në shtat, ndërsa Bashkimi Sovjetik u ngjit për t’u bërë një superfuqi, edhe pse sovjetikët pësuan humbje shumë më të mëdha materiale dhe njerëzore në luftë sesa Britania dhe Franca. Kombet si Britania e morën fuqinë dhe prestigjin e tyre nga ajo që ndërtuan dhe ruajtën me shumë kujdes gjatë shekujve, zakonisht me investime afatgjata. Shkatërrimi i shkaktuar nga lufta nënkuptonte një rënie nga e cila rimëkëmbja ishte e ngadaltë. Baza e fuqisë së Rusisë, nga ana tjetër, ishte toka dhe njerëzit që ajo kontrollonte dhe kishte akses, të cilat asnjë periudhë e përkohshme shkatërrimi dhe sakrifice nuk mund t’i komprometonte. Megjithëse dhjetëra miliona njerëz të BRSS vdiqën, humbja e tyre nuk përfaqësonte një kolaps të popullsisë, sepse gratë, të cilat janë baza riprodhuese (dhe kulturore) e një shoqërie, kaluan relativisht të padëmtuara.

Këto rrethana nënkuptojnë se kostoja natyrore e luftës për vendet ish-sovjetike është e ulët dhe gjithashtu e bëjnë luftën një nxitje të natyrshme për Rusinë. Ndërsa kombet që përbëjnë Perëndimin janë shoqëri kryesisht të dallueshme që e kanë ndërtuar veten drejt majës së arritjeve njerëzore, strumbullari themelor i Rusisë është të jetë një lidhje e madhe e njerëzimit. Kjo krijon mundësi të jashtëzakonshme që i lejuan Rusisë të ecë përpara pa bërë gjëra të njëjta si Perëndimi, të tilla si arritja e prodhimit më të lartë në disa industri me më pak efikasitet, por edhe sfidat që Rusia duhej t’i përballonte me sundim të hekurt, nënshtrim dhe fuqi ushtarake.

Deri më sot, Rusia dhe fqinjësia e saj janë një vend i shënuar nga lufta për pushtet dhe pasuri dhe një lojtar i ri po vjen në këtë fushë. Me NATO-n dhe BE-në në përparim, fuqia perëndimore po shtyn drejt lindjes, duke mbartur me vete potencialin për të rrëzuar rendet mbizotëruese sociopolitike. Nuk është çudi që ata që aktualisht mbajnë pushtetin janë kaq të shqetësuar. Eksperimenti i Rusisë me liberalizimin dështoi nën Boris Jelcin. Putini e çoi vendin me sukses në një drejtim më tradicional dhe cenimi i perëndimorizimit përbën një kërcënim të madh për vizionin e tij, veçanërisht nëse Ukraina bie nën hegjemoninë perëndimore, duke pasur parasysh lidhjet e saj të ngushta me Rusinë dhe rëndësinë e madhe strategjike. Çdo krizë apo mundësi e papritur, si rritja e çmimeve të naftës dhe grurit në fillim të vitit 2022, mund ta shtyjë Rusinë të bëjë diçka dramatike. Megjithëse Rusia post-sovjetike është nominalisht një demokraci kapitaliste, ekonomia e saj është shumë e varur nga nxjerrja dhe eksporti i burimeve të saj të bollshme natyrore dhe fuqia politike varet nga fakti se kush e kontrollon këtë. Pra, ndërsa Rusia, si pjesë e Evropës, u bë pjesë e komunitetit të kombeve të zhvilluara, nevoja për pushtet mbi njerëzit dhe akses në burime dhe mjedise pjellore ende e shtyn atë.

Ukraina i ka të gjitha këto me bollëk. Por mbetet një nga vendet më të prapambetura të Evropës, me gjasë për shkak se rritja e saj me kalimin e viteve u krye në një mënyrë të shpërndarë dhe nxjerrëse. Do të ishte shumë joreale që Rusia të pushtonte Poloninë, duke pasur parasysh se sa shumë e përqendruar është infrastruktura dhe kapitali atje. Gjatë shekujve të sundimit, Ukraina ishte projektuar të ishte një koloni ideale ruse, dhe kjo do të thotë diçka shumë e ndryshme nga, të themi, ajo që sundimi japonez e projektoi Tajvanin (një arsye për të besuar se Kina nuk do të ndjekë shembullin e Putinit). Ukraina u çlirua nga kontrolli i Moskës në mes të kolapsit sovjetik, por ndërsa një Rusi e ringjallur dhe blloqet perëndimore në zgjerim polarizuan rajonin që kryesisht përfshinte Ukraina, një përplasje u bë e pashmangshme herët a vonë. Pastaj bëhet një çështje nëse Rusia mund të mobilizojë strukturat e saj socio-ekonomike për të kapërcyer çdo përfshirje që Perëndimi angazhohet. Krijimi i një profili ekonomik të konfliktit aktual mund të lejojë që trajektorja e tij në të ardhmen të bëhet qartësisht e parashikueshme, si për shembull se si fitorja amerikane në Luftën e Dytë Botërore u harrua. Për momentin, mund të jap vetëm një pamje të gjatë.

Ironia është se ndikimi perëndimor krijoi Rusinë, duke filluar me dinastinë Rurik. Kontaktet perëndimore dhe emigrantët e udhëhoqën dhe pasuruan vendin gjatë gjithë epokës cariste, duke qenë instrumental në shfaqjen e tij ekonomike. Edhe familja mbretërore ishte kryesisht me prejardhje gjermane. Tani që ndikimi perëndimor po kthehet në tokat dikur të bashkuara nën perandorinë ruse, dikush do të mendonte se Moska do ta mirëpriste këtë. Problemi është se elementët e perëndimorizuar që dominonin Rusinë para vitit 1917 kishin marrëdhënie të tensionuara me masat ruse, gjë që kontribuoi në ardhjen e epokës sovjetike që përfundimisht fshiu praninë perëndimore dhe vendosi qytetërimin e Lindjes si një lojtar të pavarur në skenën botërore. Megjithëse komunizmi përfundimisht dështoi, e gjithë situata mund të vinte më e plotë nëse Perëndimi kthehet në pragun e Rusisë.

Perëndimi krijoi botën moderne dhe Perëndimi mbretëroi suprem për shekuj. Kjo hegjemoni e padiskutueshme filloi të shpërbëhej kur shpërtheu Lufta e Parë Botërore. Tani, lufta në Ukrainë është vetëm rasti i fundit nga shembujt e panumërt të pakënaqësisë globale me rendin perëndimor.

[Përktheu: ISHGJ]

______________________

* Raja Shahzeb Khan është historian dhe analist politik me rezidencë në Islamabad, Pakistan.