Moldavia shkëputet nga gjuha moldave

Moldavia shkëputet nga gjuha moldave

Argumenti për gjuhën dhe rrjedhimisht përkatësinë kulturore të vendit ka qenë gjithmonë një debat i përafërt për orientimin gjeopolitik.

[30 mars 2023]

Mosmarrëveshja gjuhësore në Moldavi ka të bëjë me gjeopolitikën, jo me gjuhësinë. Qeveria thekson përkatësinë perëndimore në të gjitha nivelet. Sepse Moska e vë vendin e vogël nën presion të madh.

Nëse vlera simbolike është mjaft e madhe, formalitetet gjithashtu mund të bëjnë valë. Kjo është veçanërisht e vërtetë në kohë të tensionuara. Javën e kaluar presidentja e Moldavisë, Maia Sandu, nënshkroi një ligj për përcaktimin e gjuhës zyrtare të shtetit të vogël.

Tani e tutje, vetëm “gjuha rumune” mund të përmendet në kushtetutë dhe në të gjitha tekstet e tjera ligjore. Termat si “gjuhë shtetërore”, “gjuhë zyrtare” dhe mbi të gjitha “gjuhë moldave” duhet të zëvendësohen.

Shkëmbim goditjesh mes Moskës dhe Bukureshtit

Presidenti properëndimor tha se kjo nënvizon të vërtetën historike se rumanishtja flitet në Moldavi. Kushdo që e sheh ndryshe, thjesht dëshiron të mbjellë përçarje. Nga ana tjetër, anëtarët e opozitës pro-Moskës folën për një kërcënim ndaj pavarësisë së vendit dhe kërkuan një rishikim kushtetues të ligjit.

Në fundjavë pati protesta nga të dy kampet në kryeqytetin Kishinau. Përvjetori i ardhshëm i bashkimit të Besarabisë me Rumaninë në vitin 1918, kur pjesa më e madhe e Moldavisë së sotme iu bashkua Mbretërisë së Rumanisë, nxiti më tej ndjenjat. Reagime ka pasur edhe nga jashtë. Zëdhënësja e Ministrisë së Jashtme ruse, Maria Zakharova, bëri një shkëmbim goditjesh të egra kundruall kryediplomatit të Rumanisë, Bogdan Aurescu.

Demarkacioni i qëllimshëm i sovjetikëve në Rumani

Argumenti për hollësitë konceptuale nuk mund të kuptohet pa marrë parasysh historinë e ndërlikuar të Moldavisë dhe të tashmen e saj, e cila është edhe më e ndërlikuar në aspektin e politikës së sigurisë. Lufta në Ukrainë luan një rol vendimtar në këtë. Por gjërat e para së pari.

Zona e Moldavisë së sotme ishte nën kontrollin e Moskës që nga fillimi i shekullit të 19-të. Në vitin 1918 u bë pjesë e Rumanisë së Madhe. Shumica e popullsisë fliste gjithmonë një dialekt rumun. Kur sovjetikët e kthyen rajonin në perandorinë e tyre pas Luftës së Dytë Botërore, ata krijuan Republikën Sovjetike Moldave. Në një demarkacion të synuar, “Moldave” u bë gjuha zyrtare e republikës.

Ndryshimi më i madh me rumanishten është përdorimi i shkrimit cirilik. Të dy gjuhët janë në fakt pothuajse identike dhe mund të kuptohen pa asnjë problem. Një homolog në botën gjermanishtfolëse do të ishte nëse gjuha zyrtare në Austri do të quhej “austriake” dhe do të shkruhej me një shkrim tjetër.

Me nxitjen e popullatës, shkrimi latin u rifut në rrjedhën e perestrojkës në 1989. Me pavarësinë, dy vjet më vonë, rumanishtja u bë gjuha zyrtare. Megjithatë, në vitin 1994, Moldavisë iu dha përsëri statusi zyrtar. Ndërkohë, Kishinau kishte humbur kontrollin e rajonit të Transnistrisë në lindje të vendit dhe duhej të bënte lëshime ndaj Moskës.

Lufta hibride e Rusisë

Argumenti për gjuhën dhe rrjedhimisht përkatësinë kulturore të vendit ka qenë gjithmonë një debat i përafërt për orientimin gjeopolitik. Duke theksuar identitetin rumun, deri në atë pikë sa të bëjnë thirrje për bashkimin e dy shteteve, forcat properëndimore po distancohen nga ndikimi rus dhe po theksojnë lidhjen e vendit të tyre me Perëndimin. Ata që orientohen drejt Lindjes mbrojnë gjuhën moldave.

E gjithë kjo është bërë më shpërthyese që nga pushtimi rus në Ukrainë. Moldavia konsiderohet me të drejtë fqinji më i dobët dhe më i cenueshëm i Ukrainës. Ish-republika sovjetike nuk është as pjesë e një aleance mbrojtëse dhe as nuk ka ndonjë forcë të rëndësishme të armatosur të saj. Ekziston një pakicë e madhe rusisht-folëse, madje ka edhe ushtarë rusë të stacionuar në Transnistria. Nëse Rusia do të përshkallëzonte luftën, Moldavia do të ishte objektivi i dukshëm.

Në rrjedhën aktuale të luftës, kërcënimi ushtarak nuk është akut. Megjithatë, Moska përdor mjete të tjera presioni. Partia e oligarkut pro-rus Ilan Sor ka muaj që organizon protesta në shkallë të gjerë kundër qeverisë. Sipas një studimi të një grupi gazetarësh, partia Sor është një pjesë e rëndësishme e strategjisë së Moskës për të detyruar Moldavinë të kthehet në sferën ruse të ndikimit. Kohët e fundit, shërbimi sekret ukrainas madje paralajmëroi për planet ruse për një grusht shteti në Kishinau.

Feja gjithashtu vjen në fokus

Në funksion të këtij kërcënimi, Presidenti Sandu po përpiqet për integrimin perëndimor sa më shpejt të jetë e mundur. Në këtë sfond, dhënia e statusit si kandidat për anëtarësim në BE në qershor 2022 ishte një sukses i madh. Në të njëjtën kohë, Kishinau po përpiqet të zmbrapsë ndikimin rus në të gjitha nivelet.

Në sferën kulturore kjo vërehet jo vetëm për faktin e rikthimit të gjuhës, por edhe në politikën fetare. Shumica e komuniteteve ortodokse në Moldavi janë nën Patriarkanën e Moskës. Kisha Ortodokse Rumune gjithashtu ka një prani historike në vend, por u shpronësua gjatë epokës sovjetike. Deputetët pro-perëndimorë kanë paraqitur tani një projekt-ligj që do të parashikonte që disa ndërtesa të shquara t’i kthehen Kishës Rumune. [nzz.ch; përktheu: ISHGJ]